Terug uit de peilloze diepte van Khadaffi's kerkers
'Mijn vader is zowel dood als levend. Ik heb geen grammatica voor hem. Hij is in het verleden, heden en toekomst.' 'Ik leef in de nasleep, zoals wij allemaal'. Hisham Matar is negentien als zijn vader, twee ooms en twee neven door het regime van Khadaffi worden ontvoerd. In De terugkeer vertelt Matar over zijn obsessieve zoektocht naar zijn vader, van wie hij na het bloedbad in de Abu Salimgevangenis nooit meer iets heeft gehoord. De terugkeer is niet alleen het verslag van een zoektocht; het is ook het verhaal van machteloos strijden, opstandig herinneren, streven naar gerechtigheid en van een voortdurende wens om de waarheid te achterhalen.
Zodra Khadaffi in 1969 de macht overneemt in Libië wordt officier Jaballa Matar gevangen genomen. Hij raakt zijn rang kwijt en krijgt een administratieve functie bij de Libische delegatie van de VN. Matar beschikt echter over een voor Khadaffi gevaarlijke combinatie van factoren: hij is rijk en hij is politiek betrokken. In het diepste geheim coördineert hij ondergrondse cellen van verzet en leidt hij militaire trainingskampen in buurland Tsjaad. In 1990 wordt hij opgepakt en verdwijnt hij in de beruchte Abu Salimgevangenis.
Hisham Matar keert in maart 2012 terug naar Libië, samen met zijn vrouw Diana en zijn moeder. Het is inmiddels tweeëntwintig jaar geleden dat zijn vader verdween en de wens om te achterhalen wat er gebeurd is, is alleen maar groter en dringender geworden. De terugkeer is geen fictie. Voor het overgrote deel is het een weergave van de feiten zoals Matar ze kent, aangevuld met de verhalen van zijn ooms en zijn neven die in februari 2011 werden vrijgelaten. Matar laat de verbeelding zelden toe en dat zorgt er voor dat het verhaal niet emotioneel wordt, maar dat er een passende afstand ontstaat tussen verhaal en lezer waarin bijna elke zin raak is. Indrukwekkend is de passage waarin de auteur, die op dat moment in Londen is, telefonisch contact heeft met strijders tijdens de opstand van 2011. Aanhangers van Khadaffi maken de graven van omgekomen strijders open en verbranden de lichamen. " 'Maar godzijdank is mijn zoon bij mij.' 'Is hij veilig?' vroeg ik. 'Ja. Hij is op zijn kamer. De airco staat de hele tijd aan.' Toen pauzeerde hij en voegde eraan toe: 'Maar het duurt nu al drie dagen. Ik doe mijn best, maar hij begint te stinken. Ik moet snel een manier vinden om hem te begraven.' " Zonder enige emotie, snoeihard.
Uiterst subtiel legt Matar verbindingen. In de gevangenis, "in de donkere stille nachten waarin de gevangenis zo stil werd dat je een speld kon horen vallen of een volwassen man in zichzelf kon horen huilen", houdt Jaballa zichzelf scherp door het reciteren van gedichten met een dichtvorm die het verleden voorrang geeft op het heden; buiten de gevangenis heeft zijn zoon moeite om het verleden los te laten.
De terugkeer is niet alleen een verhaal over de vader van Hisham Matar. Het is ook een verhaal over de geschiedenis van een land dat steeds opnieuw naar een nieuw evenwicht moet zoeken. Na de overheersing door de Italianen (1911-1916), grijpt Mussolini in 1922 de macht. Een genocide in Libië is het gevolg. In 1969 neemt Khadaffi de macht over van koning Idris en wordt de bevolking opnieuw onderdrukt.Na de dood van Khadaffi beleeft het land een korte periode van relatieve rust, waarna het opnieuw in een oorlogssituatie raakt.
Daarnaast is het een verhaal over de schrijver zelf, waarin hij laat zien hoe zijn altijd aanwezige afwezige Vader zijn eigen onafhankelijkheid bemoeilijkt. Hij kan zich nergens tegen afzetten, is tegelijk ouder en kind. 'Je laat een mens verdwijnen om hem het zwijgen op te leggen, maar ook om de gedachten van de achterblijvers te vernauwen, om hun ziel te perverteren en hun verbeelding te beperken.' En dat is wat De terugkeer de lezer laat zien.
De terugkeer raakt je en laat je niet los. Zelden was een boek zo aangrijpend.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Geertje Otten
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
