'Wat we zoeken ligt in de ruimte tussen ons in'

Vouw duizend papieren kraanvogels in een jaar en de goden zullen je wens vervullen, althans volgens de Japanse filosofie die achter het vouwen van vogels schuilgaat. De debuutroman Duizend papieren vogels van Victoria Udall (prachtig vertaald door Robert Neugarten) verrast, ontroert en laat een liefdevolle herinnering achter als je het boek uiteindelijk sluit.

Wie op basis van de cover vermoedt een feelgoodroman in handen te hebben, zal verrast worden door de inhoud. Udall introduceert Jonah: bijna-veertiger, docent, (ex-)muzikant en onlangs weduwnaar geworden. Zijn vrouw Audrey is omgekomen bij een eenzijdig ongeluk en hij vraagt zich af wat de eigenlijke oorzaak van het ongeluk was. Was ze zo ongelukkig dat ze besloot een eind aan haar leven te maken? Zonder het bestaan van Audrey is het leven leeg voor hem.

"Welk recht, vraagt hij zich af, heeft de wereld vandaag om mooi te zijn?"

Hij houdt de herinnering aan Audrey levend door vaak naar Kew Gardens te gaan, de botanische tuinen van Londen, waar hij en Audrey veel kwamen en waar veel herinneringen liggen. 

In de Gardens vinden we ook Harry en Milly. Harry heeft in het leger gezeten, waar hij te veel gezien en meegemaakt heeft. Hij werkt in de Gardens en ‘dingen in leven houden’ is zijn grote passie. Hij is als een vader voor de kleine Milly, altijd vergezeld van een bloemenpers, die in de tuinen lijkt te wonen. Toch lijkt hun relatie af en toe ongemakkelijk. Waarom durft Harry Milly sinds de dood van Andrey niet meer recht in de ogen aan te kijken? En wat is precies de verhouding tussen Audrey en Harry?

Op een nacht ontmoet Jonah Chloe, een kunstenares die een opdracht heeft gekregen van Kew Gardens. Er ontwikkelt zich een moeizame relatie, waarbij beiden worden gehinderd door hun verdriet. Beetje bij beetje komt de lezer erachter welke invloed verlies op beider levens heeft. Daarbij treedt het verleden zelf op als motor van het verhaal en laat het zich niet tegenhouden door wie dan ook. Voor Harry is dat beangstigend: "Hij heeft het akelige gevoel dat er gevolgen aan het ontrafelen zijn." Precies dat. Het verleden wordt niet ontrafeld, maar het ontrafelt zichzelf.

Uit alles blijkt dat Udall veel aandacht heeft besteed aan het vormgeven van Duizend papieren vogels. Ze zet haar verhaallijnen zorgvuldig neer. Ze verwerkt kleine aanwijzingen in de tekst, zonder de lezer opzichtig bij de hand te nemen. Zo is het lievelingsboek van Audrey Bonjour Tristesse van Sagan en is het niet toevallig dat Chloe van papiervouwen kunst weet te maken. Pas achteraf, als het boek uit is, realiseert de lezer zich dat alle puzzelstukjes precies in elkaar passen. De perspectiefwisselingen zijn soms lastig te volgen, wat er voor zorgt dat je scherp moet blijven. Lezen en soms herlezen, om maar niets te missen.

Ook de zinnen zijn overdacht, doordacht en geproefd voordat de auteur ze uiteindelijk heeft gebruikt. Wat te denken van: "In de loop van de week zien ze elkaar afnemen" en "De stilte lekt van het plafond" om aan te geven dat twee mensen uit elkaar groeien. Een compliment hierbij voor de vertaler, die kans heeft gezien om het gevoel in onze taal te vangen en te behouden.

Het is uiteindelijk Harry die de lezer nog eens duidelijk maakt dat het echte sterven pas gebeurt als de herinneringen die de wereld heeft van iemand, vervagen. Dan pas heeft de overledene geen enkele invloed meer op de levens van de nabestaanden. Geen nieuwe boodschap, maar het is goed om daar af en toe bij stil te staan. Duizend papieren vogels is een prachtige debuutroman over rouw en liefde die nog lang naijlt, net zoals de herinneringen aan een gestorven geliefde.