Twintig scholen in de mottenballen

De oorlog is net drie kwartier oud als de achttienjarige Mary North zich in september 1939 meldt bij het Ministerie van Oorlog. Op zoek naar opwinding en avontuur, blij dat ze uit het snobistische elitewereldje waarin ze zit kan breken.

Voor de historische roman Moed! werd Chris Cleave geïnspireerd door de levensverhalen van zijn grootouders. Beide grootvaders vochten in de Tweede Wereldoorlog bij de artillerie. De ene grootmoeder was onderwijzeres, de andere was kunstenares en reed tijdens de oorlog met een ambulance door de bommen. Het eerste deel van Moed! sluit af met het nachtelijke bombardement op Londen op 7 september 1940. Hitler wilde de Royal Air Force vernietigen om een invasie in Engeland mogelijk te maken. Het plan mislukte en Hitler en Goering besloten tot het aanvallen van burgerdoelen. Een lange periode van nachtelijke bombardementen volgde, waarin meer dan 30.000 burgers werden gedood en een derde deel van Londen werd vernietigd. De Engelse krijgsmacht voerde strijd in Frankrijk en Malta, het Britse steunpunt dat zowel door Duitsers als Italianen werd aangevallen. Tegen deze achtergrond vertelt Cleave over Mary, Tom, Alistair: drie jonge mensen die allemaal op verschillende manieren met de oorlog te maken krijgen. Een roman over passie en geweld, vriendschap en verraad, dromen en teleurstellingen.

Een dramatische ruimte brengt het gevaar met zich mee dat de schrijver teveel mikt op emotie, waardoor een roman de schijn van ‘vals sentiment’ krijgt. Cleave weet deze valkuil goed te omzeilen. Door de nuchtere dialogen en de subtiele humor wordt het verhaal nergens ondraaglijk en ontstaan er nergens diepe emotionele verbintenissen, maar krijgt het verhaal juist inhoud en diepgang. Daarnaast komt de ellende altijd onaangekondigd. Cleave waarschuwt niet van tevoren: het overkomt je en je kunt er niet voor wegduiken. Daden van medemenselijkheid worden niet gewaardeerd, maar bestraft. Cleave kiest steeds voor de minst comfortabele plotwendingen, waardoor het verhaal op een bijzondere manier hartverscheurend en indrukwekkend wordt.

Terwijl het nuchtere taalgebruik in de dialogen emotie op afstand houdt, zorgt Cleave er met prachtige, originele en goedgekozen beeldspraak voor dat de lezer volop kan genieten van de narratieve vaardigheden van de schrijver. "De wind die haar ranselde, had al door half Londen geblazen en was aangevuld met de tinnen, vermolmende geur van alle ontbrekende dingen." "Bedden waarin (...) -deze koperen theaters met onwillekeurige dialoog- lagen nu stil en verbogen te schommelen op gespleten vloeren en weenden dons de straat op." Juist deze zinnen zorgen voor diepgang in het verhaal. Emotie, zonder dat het er dik bovenop ligt. Dat is vakmanschap!

Soms is een sterk punt tegelijkertijd een zwak punt. De subtiele, specifieke Engelse humor en beeldspraak zijn lastig te vertalen zonder daarbij de inhoudelijke lading te verliezen. Ongemakkelijke taalconstructies zijn het gevolg. De allerlaatste zin: "(...) als wie was vergeven dapper was"  is een poging om aan te sluiten bij de oorspronkelijke titel Everyone Brave is Forgiven, maar schiet in de vertaling zijn doel helemaal voorbij. Dit soort constructies doet helaas afbreuk aan de tekst, net als de stijlfouten die hier en daar door de eindcontrole zijn geglipt. Dat valt de auteur uiteraard niet te verwijten en er blijft voldoende over om te genieten.

Ook inhoudelijk heeft Moed! veel te bieden. Een rijke mix van overbekende thema’s: liefde in tijd van oorlog; nachtelijke bombardementen op Londen; verlies als gevolg van strijd en onbekende thema’s: wat gebeurde er met de kinderen die niet naar het platteland geëvacueerd werden omdat ze mismaakt, niet intelligent genoeg of gekleurd waren; de positie van de kleine groep negers in Londen en de oorlog op Malta, dat belaagd werd door zowel de Duitsers als de Italianen. Daar tussendoor spelen subthema’s als het schokkende racisme van de upperclass; de positie van sterke, geëmancipeerde vrouwen en emotionele ontwrichting.

Moed! is een rijk boek met prachtige zinnen en een subtiel taalgebruik. Cleave toont zich een ware vertelkunstenaar.