Ontweten laat je nadenken over herdenken

Hoe zou het zijn als je helemaal op nul zou kunnen beginnen? Als je alles wat je ooit geleerd, gehoord of gezien hebt, zou kunnen uitgummen? Als je bestaande betekenissen zou kunnen loslaten? Zou je dan echt onbevangen naar iets kunnen kijken, zoals een kind dat kan?

In Ontweten van Menno van der Veen maakt Daav zich vooral druk om zaken uit het verleden, zoals Indië, Srebrenica en Shell in Nigeria. Daarbij heeft hij een lastige verhouding met Margot, die zich totaal niet druk maakt om het verleden. “Je leeft in het nu en wat gebeurd is, is gebeurd” is haar instelling. Twee totaal tegenovergestelde zielen, lijkt het wel. En dan is er nog Vigée, die hem leert om te ‘ontweten’, alles te bevragen en geen enkele bestaande context vanzelfsprekend te vinden. Zij inspireert hem om onontdekte zijpaden in te gaan.

Aanvankelijk kost het even tijd en moeite om grip te krijgen op Ontweten. Vanuit het perspectief van Daav kijken we terug in de tijd naar de periode waarin hij onderzoek deed voor Hans Dijkstra en net gestopt was met het werken voor Jonne Vergeer. Beide werkgevers hebben hem teleurgesteld. Het onderzoek leidt tot een conflict, waardoor hij ook afscheid neemt van Hans Dijkstra. En dan is er nog het boek over schuldgevoel dat hij heeft geschreven. In het verhaal-verleden vertelt Daav over beide werkgevers, over zijn boek en over zijn relatie met Vigée die hem leert ontweten. In het verhaal-heden zien we hoe zijn relatie met Margot zich ontwikkelt. Via het boek dat hij aan het schrijven is, vertelt hij haar over belangrijke periodes uit zijn leven.

Als Daav Vigée ontmoet, vertelt hij haar over zijn moeite om de ‘normale’ sociale contacten aan te gaan. Gesprekken vallen al snel stil en hij voelt zich op feestjes niet op zijn plaats. Volgens Vigée komt dat doordat hij te veel vasthoudt aan de kennis die hij over iedereen heeft, waardoor hij zichzelf blokkeert om nieuwe relaties aan te gaan. Voor Vigée is kennis een belemmering, iets wat alles op zijn plaats houdt en voorwaartse krachten tegenhoudt. Dit gaat volstrekt tegen Daavs natuur in. Hij wil alles weten, alles onderzoeken om het te begrijpen en ervan te leren. De wereld kan alleen maar beter worden als hij leert van het verleden. Toch geeft hij zich over aan Vigée en leert hij te ontweten.

Naarmate het verhaal zich ontwikkelt, voel je je als lezer thuis. Van der Veen weet zo te schrijven, dat hij je verleidt om zelf ook gedachte-experimenten uit te voeren. Hoe anders kijk je aan tegen mensen als je vergeet wat je van ze denkt te weten? Welke kansen liggen er dan ineens voor je? Van der Veen maakt de lezer in eerste instantie heel nieuwsgierig, maar gaandeweg bekruipt je een ander gevoel: dat ontweten, is dat niet alleen maar een handige manier om verantwoordelijkheid te ontlopen en om zaken te ontkennen of te verdoezelen? Waarom heeft Vigée haar verleden ontweten? En is het toevallig dat Margot ook zo goed is in het ontweten?

Van der Veen snijdt met Ontweten een moreel dilemma aan. Is het beter om te vergeten of om te herdenken? Kun en mag je alleen maar in het hier-en-nu leven, zonder dat je kijkt naar de manier waarop bepaalde resultaten worden en werden behaald? Kun je inderdaad niet vooruitgaan als je je vastketent aan wie je gister was, aan wat je gister vond en aan wat je gister wist?

De stijl die de auteur hanteert is af en toe snijdend, bijvoorbeeld als hij Daav op het trouwfeest van Vigée de gasten laat ondervragen over hun werk. Als lezer voel je op dat moment een soort plaatsvervangende schaamte voor het gemak waarmee de ondervraagde gast zijn of haar verantwoordelijkheid weet af te schuiven door het ‘niet weten’ of het excuus: ‘het kon niet anders/het was een andere afdeling’. Dat zijn de momenten waarop het boek ongemakkelijk wordt. Van der Veen houdt ons een spiegel voor en het is aan de lezer om erin te kijken.

Ontweten is absoluut een boek dat de aandacht van de lezer vasthoudt en de lezer uitdaagt om na te denken over de waarde van vergeten en herdenken.