Meeslepend en onderhoudend

‘We dragen allemaal een last uit het verleden met ons mee, maar het is niet aan anderen om daar misbruik van te maken.’ Deze wijze woorden zijn afkomstig van Robert, de bediende van James Burton (Jamie Pyke) uit Terug naar het Zuiden van Kathleen Grissom. Grissom vertelt een indringend verhaal over liefde en trouw tegen de achtergrond van de slavernij in Amerika.

Jamie Pyke groeit op bij zijn grootmoeder op de plantage Tall Oaks in Virginia. Zijn vader, Marshall, haat Jamie en al vrij snel wordt duidelijk waarom: de moeder van Jamie is Belle, een mulattin, en dat maakt Jamie tot een ‘nikker’ en dus ook tot slaaf. Op het moment dat Jamie hoort dat niet zijn grootmoeder, maar Belle zijn moeder is, stort zijn wereld in: hij heeft van zijn grootmoeder geleerd dat hij zwarten moet haten en nu blijkt hij zelf niet volledig blank te zijn! Als Jamie zijn vader vermoordt, moet hij de plantage verlaten. Op de vlucht voor gewetenloze en keiharde slavenjagers, vindt hij onderdak bij Henry, een gevluchte slaaf.

Henry zorgt ervoor dat Jamie onderdak krijgt in Philadelphia. Daar weet hij een nieuw leven als welgestelde blanke edelsmid op te bouwen bij de Burtons, die hem officieel adopteren. Voor het eerst heeft hij een thuis, met mensen die om hem geven. Toch is dit geen zorgeloos bestaan: Jamie realiseert zich dat zijn leven gebouwd is op leugens en dat het ras een voorwaarde is voor de liefde van de Burtons.

Grissom laat overtuigend zien hoe Jamie worstelt met zijn geheimen. Steeds opnieuw staat hij op het punt om alles op te biechten, maar iedere keer komt er iets tussen waardoor hij het toch niet doet. Hij wil de liefde van zijn adoptieouders en van Caroline niet kwijt, hij wil zijn positie als edelsmid niet verliezen, hij wil niet weer opnieuw moeten vluchten. De liefde van Jamie voor vogels en voor het schilderen lijkt daarbij metaforisch te zijn voor zijn leven. Hoewel het verhaalgegeven boeiend is, verloopt de eerste helft van het verhaal moeizaam en traag. Het kabbelt wat voort, zonder dat er echt spanning ontstaat.

De spanning ontstaat in de tweede helft van het boek. De Burtons zijn overleden, Jamie heeft een verhouding met de getrouwde Caroline en kokkin Delia is op de hoogte van het geheim van Jamie. Als Pan, de zoon van Henry en bediende van Jamie, gevangengenomen is om als slaaf verkocht te worden, moet Jamie wel naar het zuiden afreizen om hem terug te halen. Dit brengt hem weer in de buurt van de slavendrijvers, die hem nog niet vergeten zijn.

De tweede helft van het boek is veel sterker dan het eerste deel. Opvallend is de beschrijving van de moed en de intelligentie van de zwarten, die maken dat zij konden overleven onder de wreedste omstandigheden. Sukey, een jonge slavin, neemt de lezer voor zich in. Haar wijsheid, haar doorzettingsvermogen en haar kracht maken indruk. Ze vertegenwoordigt de angst, de moed, de kracht en het verzet. Hoewel ze een kleine rol in het verhaal heeft, draagt ze het verhaal.

De lezer die hoopt meer te leren over de Underground Railroad-smokkelroute (zoals de flaptekst belooft), komt bedrogen uit. Het boek gaat niet over de slavernij en ook niet over de smokkelroute; dat zijn slechts onderdelen van het decor waarin een bijzonder verhaal over trouw en liefde verteld wordt. Terug naar het Zuiden is een onderhoudende roman, maar verder dan dat komt het boek niet. Dat is uiteraard geen probleem, mits je geen hooggespannen verwachtingen hebt.