Verplichte kost

In Wij slaven van Suriname beschrijft Anton de Kom de periode waarin de Hollanders zich Suriname toe-eigenden en de oorspronkelijke bewoners tot slaaf maakten. Ook als je denkt dat je al veel weet over deze periode is het boek interessant. De Kom legt verbanden die tot nu toe voor de meesten onder ons onzichtbaar waren.
De Kom werd in 1898 in Paramaribo geboren. Zijn vader was nog slaaf geweest en zijn oma bracht haar kleinkinderen 'het leed der slavernij' bij, opdat zijn niet vergeten wie hun voorouders waren. Zelf werd De Kom de hoop van de paria's, van de ontevreden Surinamers en de achtergestelde Javanen. Hun klachten noteerde hij in schriften en zo ontstonden de verhalen van onderdrukking en ontbering. Omdat De Kom een bedreiging vormde voor het gezag werd hij gearresteerd en verbannen uit Suriname. Hij overleed in 1945 in een Duits concentratiekamp.

Het boek geeft een indringend beeld van de periode van slavernij, waaraan meer dan 150 jaar geleden op papier een einde kwam. De erfenis van deze periode is nog steeds zichtbaar en voelbaar in de vorm van alledaags en institutioneel racisme en structurele ongelijkheid op verschillende vlakken in de samenleving. Daar waar de meeste Surinamers hun koloniale minderwaardigheidsgevoelens ten opzichte van witte mensen zullen hebben overwonnen, kost het sommige witte mensen nog moeite om hun, wellicht onbewuste, gevoelens van superioriteit af te leggen, getuige de felheid waarmee de sinterklaastraditie wordt 'beschermd'.

Anton de Kom maakt het de lezer zeker niet gemakkelijk. Het boek is soms ingewikkeld en de zinnen zijn niet altijd even overzichtelijk. Daarbij is de uitgave van 2020 verschenen in de oorspronkelijke vorm van 1934, waardoor het taalgebruik zorgt voor een extra hindernis. Hoewel ik de argumentatie van de uitgever om niet aan de literaire weergave van destijds te 'sleutelen' begrijp en ondersteun, vind ik het tegelijkertijd een gemis. Wij slaven van Suriname is te belangrijk om niet gelezen te worden: vergelijkbaar met Max Havelaar van Multatuli. Het boek zou een enorme bijdrage kunnen leveren aan het begrip van de huidige en komende generatie voor 'de ander'. Na het lezen begrijp je waarom de slavernijperiode nog zo'n gevoelig punt is voor velen. Na het lezen begrijp je ook hoe het komt dat het slavernijverleden ook nu nog effecten heeft op de ontwikkeling van een land en een samenleving. Juist daarom zou een 'light-versie' welkom zijn: het zou de scholieren van nu kunnen overhalen om het boek te lezen.

Wij slaven van Suriname laat je niet meer los. Zoals de flaptekst al duidelijk maakt: een literair meesterwerk en een felle aanklacht tegen racisme en uitbuiting. Verplicht voor iedereen.