Hun huwelijk is niet het meest boeiende van dit boek

Over Nelson las ik al het een en ander, maar Winnie bleef meestal behoorlijk onderbelicht. En dat is met deze biografie rechtgezet. Portret van een huwelijk, is de ondertitel. Wat een huwelijk. Alleen het begin al. Hij was nog getrouwd, zij hield er een ander vriendje op na, want je wist maar nooit. Dan stiekem in een klein dorp, ver van alles, trouwen en een jaar later door een flinke gevangenisstraf van elkaar gescheiden raken.

Voor de liefhebbers van roddelblaadjes: er wordt nogal eens buiten het potje gepist. Nelson voordat hij opgesloten raakte, Winnie daarna, ze kon slecht alleen zijn. Niet het belangrijkste gegeven van dit boek, ook al gaat het over hun huwelijk. Want eigenlijk was hun relatie vanaf het begin er een voor de buitenwereld, met politiek als gemeenschappelijk thema. En dat maakt het een stuk interessanter om te lezen, dit is de reden dat hun huwelijk iedereen aangaat.

De jaren dat Mandela op Robben eiland zit, kabbelen. Zo leest het boek ook de eerste helft. Maar er rommelt veel onderhuids in het land. Winnie wil de rol van Nelson overnemen, heeft haar eigen aanvaringen met justitie, wordt verbannen naar het platteland, allemaal bekende gegevens wie het nieuws volgde of al een biografie van Nelson las.

Het wordt boeiend als in de jaren tachtig het regime doorheeft dat Apartheid nooit vol te houden is. Maar praten met ANC leiders die gevlucht zijn, is erg lastig. Tegelijkertijd is het simpel om met een vastgezette leider te praten. In het geheim vinden er dus veel gesprekken plaats met Mandela. In de tussentijd gaat er van alles mis in het land, opstanden, stakingen, geweld en de rol van Winnie wordt daarin groter, maar ook onduidelijker. Hoe groot is haar invloed daadwerkelijk?

En hoe beïnvloedt haar rol zijn leven? In de begintijd van zijn gevangenschap was het vooral de geheime dienst die al dan niet direct er voor zorgde dat Nelson wist dat zijn vrouw vreemd ging. Daarbij is het natuurlijk erg lastig om te weten wat er daadwerkelijk gebeurt buiten de muren van een maximum security prison. Winnie bracht natuurlijk ook gekleurd nieuws tijdens haar schaarse bezoeken. Deels om hem te beschermen, deels uit eigenbelang. Daarbij is de wereld in de jaren tachtig een heel andere dan die in de jaren zestig toen hij werd vastgezet.

Niet alleen de noten achterin, maar van elke bladzijde heb je de indruk dat de schrijver erg veel moeite heeft gedaan om heel veel bronnen te gebruiken. Maar soms geeft hij ook gewoon toe dat hij het niet zeker weet, dat het een interpretatie is of dat de enige bronnen over een bepaalde gebeurtenis niet de meest betrouwbare zijn. Dus krijg je een genuanceerd beeld, maar nooit een compleet en perfect beeld. Zoals geschiedenis is natuurlijk, dat is geen verwijt, maar een compliment.

Meer en meer begrijp ik zijn leven, maar vooral begrijp ik Winnie beter. De scheiding niet lang na zijn vrijlating kan nooit een verrassing zijn als je dit hebt gelezen. De tijd na zijn vrijlating wordt overigens maar kort aan het eind even meegenomen. Het boek zou onmogelijk dik zijn geworden. Wel bijzonder is dat een kwart eeuw later de waardering voor Nelson onder de jeugd blijkt te zijn afgevlakt. Niet verrassend, de man werd door de hele wereld als een held gezien, terwijl hij een bejaarde man was die president werd van een land waar hij net bijna drie decennia had vastgezeten, een onmogelijke taak. Wel verrassend is dat de jeugd de rol van Winnie positiever bekijkt, zij heeft veel over haar heen gekregen, inclusief rechtszaken, een beeld dat ze bij leven nooit meer heeft kunnen rechtzetten. Het nawoord is misschien wel een heel klein beetje rehabilitatie, al is de schrijver te nauwgezet om woorden van die strekking zelf te gebruiken.

Erg boeiend boek, veel, voor mij, nieuwe informatie. En daar lees je het toch voor.

Citaat: “’Hij was een diep gekwetste man,’ zei ze botweg. ‘Hij was een van de treurigste mensen die ik heb gekend. Van tijd tot tijd voelde je het uit hem opwellen. Het was een combinatie van verdriet en woede, hevige woede. Het moet ijzeren discipline hebben vereist om dat niet te laten merken. Het kwam zonder woorden, het vaakst als we ons in een menigte bevonden. Dan stopte hij met zwaaien. Er was alleen stilte, een nare, beangstigende stilte, en een bijna ondraaglijke triestheid.’” (p.469)