God save our multinational

Sinds ik mijn man Absolute vrienden cadeau deed, werd hij een onvoorwaardelijke fan van John Le Carré en is het zijn streefdoel om diens hele (uitgebreide!) oeuvre te bemachtigen. Onnodig te zeggen dat ik hem vol overtuiging help en al heel wat genoeglijke uren doorbracht, snuffelend in tweedehandsboekwinkeltjes. Een maand of twee geleden stootte ik op De toegewijde tuinier, een boek van 2001. Toevallig, vertelde mijn man, kwam de verfilming van dat boek eraan. Inmiddels loopt The constant gardener in de bioscopen, hij krijgt razend goede kritieken en in de boekhandel ligt De toegewijde tuinier nu met filmvoorplat. Dit is weer een gouden kans voor wie het talent van Le Carré nog niet zou kennen! Zoals ik, moet ik hier eerlijk toegeven. Want ondanks het mij omringende Le Carré-enthousiasme, had ik voor De toegewijde tuinier nog niets van de ex-diplomaat gelezen.

Het hoofdpersonage van De toegewijde tuinier, Tessa Quayle, is dood. Vermoord, toen ze op weg was met haar vriend Arnold Bluhm, ergens in het noorden van Kenia. Deze jonge, aristocratische vrouw leefde met haar man, de diplomaat Justin Quayle, in Kenia. In plaats van zich zoals de andere diplomatenvrouwen op de achtergrond te houden, was ze druk doende een aantal mistoestanden aan de kaak te stellen.

Het eerste deel van De toegewijde tuinier zien we door de ogen van Sandy Woodrow. Hij is op de Britse ambassade in Nairobi de nummer twee. Zijn hoofdbekommernis bij het vernemen van Tessa’s dood is het vermijden van een schandaal. Het opvangen van Tessa’s man, Justin, vormt daar een onderdeel van. Sandy vindt Justin een slapjanus. Sandy begrijpt niet wat de veel jongere Tessa in Justin zag. Een aantal flashbacks leggen zijn gevoelens voor Tessa bloot. Hij was hartstochtelijk verliefd en zou zijn hele stijve façade opgeven om er met haar vandoor te gaan. Dat is alleszins wat hij zichzelf wijsmaakt, want in realiteit deed hij niets waardoor hij minstens het respect van Tessa had kunnen verdienen, integendeel.

Sandy blijft in beeld tot Tessa begraven wordt. Na de begrafenis neemt Justin, Tessa’s man, het perspectief over. Door zijn herinneringen krijg je een messcherp inzicht in de verhoudingen tussen de diplomaten, in hun vaak kleinzielige bekommernissen en waanbeelden. Tessa vormde het middelpunt van zijn leven, en nu ze weg is, begint hij zich af te vragen waar ze precies mee bezig was. Hij wil haar en haar inzet rechtdoen en daarom treedt hij in haar voetsporen. Justins queeste voedt de hoop naar het lot van Arnold Bluhm, de man die bij Tessa was toen ze vermoord werd, en legt gesjoemel bij farmaceutische bedrijven bloot. Onder het mom van “geplande investeringen -betrekkingen niet schaden - tewerkstelling” wordt deze fraude met de mantel der liefde bedekt.

De toegewijde tuinier is een compleet boek. Politiek kritisch, onthutsend, cynisch en schrijnend, maar tegelijkertijd vol hartstocht en liefde. Een boek met schitterende dialogen tussen levensecht getekende personages. Een wanhopig én hoopvol boek, en volgens Rinus Ferdinandusse, vermoedelijk ook een invloedrijk boek.
Dat laatste is te hopen. Le Carré schrijft in een nawoord dat er veel fatsoenlijke farmaceutische bedrijven zijn, maar ook: “Naarmate mijn reis door de farmaceutische jungle vorderde, ben ik tot het besef gekomen dat mijn verhaal, vergeleken met de realiteit, zo tam was als de tekst van een op vakantie verstuurde prentbriefkaart.” Zo kwam het op mij niet over.