Kantoorterreur

De uitzondering gaat over vijf mensen die op het Deens Centrum voor Informatie over Volkerenmoord werken. Paul is de enige man en meteen de baas van het Centrum. Hij is vaak uithuizig omdat hij moet lobbyen voor het autonome voortbestaan van zijn dienst. Een fusie met een andere dienst zou onvermijdelijk een beknotting van zijn privileges betekenen. Iben en Malene zijn de intellectuele uithangborden van het Centrum. Deze jonge, academische vrouwen zijn bovendien hartsvriendinnen die aan een enkel woord, een enkele blik genoeg hebben om elkaar te verstaan. Dan is er nog Camilla, een veertigjarige secretaresse. En het nieuwste personeelslid is Anne-Lise. Ze is net als Camilla bijna veertig, ze gaf haar boeiende job in de openbare bibliotheek op omdat ze de behoefte voelde haar steentje aan een betere wereld bij te dragen. Waar zou dat beter kunnen dan op het Deens Centrum voor Informatie over Volkerenmoord?

Het jammere is dat deze vijf wereldverbeteraars zelf niet zo’n harmonieuze samenwerking hebben. Met name Anne-Lise voelt zich uitgesloten. Haar vraag om enkele praktische wijzigingen in de dagelijkse gang van zaken in het Centrum, doen Iben en Malene af als niet relevant. Haar vraag om volwaardig bibliotheekwerk te mogen doen, zoals beloofd bij de sollicitatie, ziet Malene als een bedreiging voor haar eigen werkterrein. Dan beginnen de pesterijen, eerst subtiel: Anne-Lise niet betrekken bij gesprekken, niet lachen om haar grapjes. Het wordt een graadje explicieter als Malene en Iben fouten beginnen zoeken in Anne-Lises werk en haar beweringen verkeerd gaan uitleggen. Maar het escaleert als het tweetal dreigmails krijgt. Ze denken eerst dat die van een Servische oorlogsmisdadiger komen, maar al snel zijn ze ervan overtuigd dat Anne-Lise de afzender moet zijn. Dan is het hek van de dam.

Wat De uitzondering zo uitzonderlijk meeslepend maakt, is de afwisseling in perspectief. Jungersen schrijft de ene keer vanuit Iben, dan komt Anne-Lise aan bod, gevolgd door weer iemand anders. Ook omdat Jungersen een meester is in het geloofwaardig neerzetten van personages krijg je een goed beeld van wat iedereen denkt, voelt, weet en betracht. Daarnaast laat Jungersen ook zien waar ze op het Centrum mee bezig zijn, in de vorm van artikelen die Iben of Malene schrijven. Zo komen niet alleen een heleboel gruwelijke gebeurtenissen voorbij, maar ook een aantal psychologische experimenten die aantonen dat “het kwaad” in ieder van ons zit. Vooral Iben vindt het heerlijk om haar hersenen te laten kraken over de vraag wat de initiator is om het potentiële kwaad naar buiten te laten komen. Het duurt alleen een hele tijd voor ze parallellen ontdekt tussen haar eigen artikelen en waar ze in haar werkomgeving mee bezig is. Want net als Malene en Camilla blijft ze er lang heilig van overtuigd dat Anne-Lise krijgt wat ze verdient. Als lezer maak je mee hoe Anne-Lise door de situatie op kantoor aan zichzelf begint te twijfelen, problemen krijgt in haar gezin, volkomen in de put geraakt… en je weet dat niemand dat verdient.

Het grootste deel van dit bijna 700 pagina’s tellende verhaal is vooral psychologisch spannend. Het allerlaatste deel is ook spannend spannend, maar dat overtuigt jammer genoeg op meerdere punten minder. Gedurende het hele boek “psychologiseren” Iben en Malene de situatie op kantoor. Aangezien zij recht in hun schoenen staan, denken ze, moet de ‘fout’ wel bij Anne-Lise liggen. Die fout is niet gewoon een slecht karakter, maar kan niet anders dan een psychische afwijking zijn. Ze proberen Anne-Lise aan te praten dat een deel van haar persoonlijkheid zich afsplitst en dingen doet waar de ‘normale’ Anne-Lise niks van afweet, zoals dreigmails sturen. Onzin, denk je als lezer, en Anne-Lise denkt dat gelukkig ook. Toch gebruikt Jungersen die afwijking om het verhaal af te ronden. Dat komt ongeloofwaardig over, net zoals de hele constructie die moet aantonen waarom “het kwaad” nu plots zo verschrikkelijk dichtbij komt. In het grote geheel lijkt het einde van het boek op een schoonheidsfout. Toch is De uitzondering absoluut een aanrader voor wie van spannende psychologische romans houdt.