Vind het sleutelwoord naar een diepere laag

Wie na het lezen van Simon Mawers "Het meisje dat uit de lucht kwam vallen" meent dat hij een aangenaam spannende, eenvoudige (of genuanceerder: pretentieloze) oorlogsroman heeft gelezen, vergist zich. Voor die bewuste lezer de keuze, doe ik het boek af als meeslepende thriller c.q. liefdesdrama, óf neem ik het boek nog eens even onder de loep. Voor de lezer die nog aan het boek gaat beginnen nu een tip: google het motto voorin eens, vind het ‘sleutelwoord’ en lees hier vooral niet verder.

De plot is simpel en rechttoe-rechtaan. De piepjonge Marian Sutro –bij aanvang van de Tweede Wereldoorlog uit Genève naar Engeland gevlucht- wordt vanwege haar tweetaligheid door de Britse dienst gerecruteerd voor een ultrageheim project. Tot spionne omgeturnd droppen ze haar aan een parachute in Frankrijk, waar ze infiltreert in het Franse ‘normale’, door Duitsers bezette leven. Ze assisteert het verzet en heeft bovendien een persoonlijke taak; haar oude jeugdvriend Clément die als natuurkundige aan een Duits nucleair wapen werkt overhalen naar Londen te vluchten.

Op het eerste gezicht lijkt het verhaal op een zoveelste oorlogsroman inclusief dramatische liefdesaffaire. Nog niet eens de meest aannemelijke, hoewel het boek berust op feiten. Mawer meldt in zijn voorwoord dat er destijds werkelijk zo’n veertig meisjes voor het verzet in Frankrijk zijn gedropt.
Als echter het uitblijven van verklarende uitweidingen over het bezette (stads)leven en een afwezig ingenomen standpunt – van hoofdpersonages, maar ook de auteur- ten opzichte van Goed en Kwaad in de oorlog opvallen, kan dat kloppen. Mawer heeft niet in eerste instantie een mooi, triest of waarachtig boek over de WOII willen schrijven.

Wat Mawer doet is de bevreemdende, absurdistische oorlogssituatie perfect benutten. Een jong meisje, aanvankelijk bijna nog een kind, alleen in het onherkenbare en gevaarlijke Parijs – het hol van de leeuw. Ontmoetingen met vreemde, bedreigende figuren, niemand kan ze vertrouwen. Men moet denken dat ze Frans is, maar met haar ‘vooroorlogse’ gewoonten kan ze ieder moment uit de toon en dus door de mand vallen. Haar codenaam is Alice, de naam op haar valse identiteitskaart Marie-Anne. Jawel, bij de meeste lezers kan er nu een belletje gaan rinkelen: "Het meisje dat uit de lucht kwam vallen" zit vol kleine en grotere verwijzingen naar "Alice in Wonderland" van Lewis Carrol – mag oppervlakkig gezien zelfs wel een allegorie genoemd worden. Net als Alice is Marian gedwongen zich (figuurlijk) in allerlei bochten te wringen en ze raakt zichzelf, haar eigen identiteit, steeds meer kwijt.

Dit maakt het boek een roman over het volwassen worden van Alice/Marian/Marie-Anne. Klinkt ze aanvankelijk nog als een wat naïeve, opstandige puber, gaandeweg wordt ze redelijker en zelfstandig. Leert keuzes te maken en haar eigen verantwoordelijkheid te nemen.
Vooral dit laatste dringt tot de kern van deze roman. Wat is het belang van persoonlijke keuzes, wat is het nut van de uitkomst ervan? "Het meisje dat uit de lucht kwam vallen" is in grond van de zaak een existentialistische roman. Vanuit het standpunt van het existentialisme is een mens dat wat hij dóet, oftewel de som van zijn eigen daden. Iets wat een hoop (zelf)verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Zo bezien is het voor de mens zaak niet zozeer rationeel te handelen, maar naar wat hij zélf betekenis- en zinvol vindt.
Het is een ontwikkelingsproces die Marian in de absurde oorlogsomstandigheden ondergaat en die leidt naar haar persoonlijke triomf en ondergang tegelijk. Een 'Alice in Wonderland waardig' besluit, zij het zonder happy end.

Mawer schreef een op het eerste gezicht bescheiden boek waar na wat dieper graven onuitputtelijk veel in blijkt te zitten. Wie de ‘sleutel’ hanteert, opent deuren en ziet bijna alles in een ander licht. Het ontdekken van deze gelaagdheid draagt extra bij aan het plezier van het lezen van deze toch al aantrekkelijke roman.