Hervertelling kan soms gewoon origineel zijn

Als op een cover van een boek vermeld staat dat het verhaal een hervertelling is, rijst ongemerkt de gedachte dat een schrijver potentieel risico’s neemt. Wat is immers de toegevoegde waarde? Blijft het origineel? Toch durfde de Amerikaan Percival Everett (1956), schrijver en professor Amerikaanse literatuur het aan zich te wagen aan het herschrijven van Mark Twains klassieker De avonturen van Huckleberry Finn, exact 140 jaar na het verschijnen ervan.

In de versie van Everett zit een belangrijk verschil ten opzichte van het origineel: het perspectief. Zijn verhaal vertelt het verhaal door de ogen van de tot slaafgemaakte Jim, zichzelf af en toe James noemend. Als Jim hoort dat hij verkocht dreigt te worden, neemt hij de rigoureuze beslissing te vluchten en ontsnapt naar een eiland in de Mississippi, waar hij de witte jongen Huck ontmoet. Hun vlucht levert in James een aantal grimmige wendingen met bijzondere ontmoetingen op. Jim neemt het heft in eigen hand, vastberaden zijn vrouw en kind uiteindelijk ook te bevrijden. En wat is de band tussen Jim en Huck werkelijk?

Met name de thematiek maakt James uiterst interessant. Het laten zien wat slavernij inhield door de ogen van de slaaf zelf, werkt verrijkend. Everett is er meer dan in geslaagd het personage Jim zoveel ‘body’ mee te geven, dat de lezer zich moeiteloos met hem kan vereenzelvigen. Je leeft oprecht met hem mee en de ontmoetingen en de persoonlijkheden op zijn toch zijn zonder uitzondering geloofwaardig en, belangrijker nog, ze spelen ieder hun eigen rol. Ze zijn simpelweg onmisbaar.

In tegenstelling tot het origineel heeft Jim een eigen stem en is hij niet de naïeveling. Een karaktertrek die hij ruim een eeuw, een compleet andere tijd, wel had. Hierdoor bereikt de auteur niet alleen dat het beeld over de slavernij verruimt en verdiept wordt. Doordat hij Jim letterlijk anders laat spreken tegen andere tot slaafgemaakten dan tegen of in het bijzijn van de witte mens, laat zien wat taal kan doen. Het toont aan dat het kiezen van de juiste woorden passend bij de gelegenheid van onwaarschijnlijke invloed kan zijn op de omstandigheden. Dat is een leerschool welke in een bredere context meegenomen zou kunnen worden. Alleen hierdoor al is het lezen van James de moeite waard.

Een ander onderwerp dat na het lezen van dit werk blijft hangen, is het gebruik en de toepassing van cynisme en (in de juiste betekenis van het woord) humor. De plot zoals Percival Everett het in deze herschrijving heeft uitgestippeld toont dit onmiskenbaar en laat zien dat deze thema’s feitelijk heel dicht bij elkaar (kunnen) liggen en verlichting bieden bij heftige onderwerpen zoals angst en eenzaamheid.

Terugkomend op de vragen hierboven. James heeft door de genoemde argumenten zonder voorbehoud een toegevoegde waarde. Hoewel het origineel van Twain duidelijk herkenbaar is, heeft Everett er toch een zodanige draai aan weten te geven, dat ook over originaliteit geen enkele twijfel hoeft te bestaan. Het toekennen van Kirk Prize for Fiction 2024 en de nominatie voor de prestigieuze Booker Prize en de National Book Award is dan ook volstrekt begrijpelijk.