Diplomaat voor het leven

Op zaterdag 12 december werd door 195 landen in Parijs een overeenkomst gesloten over het terugdringen van het tempo van opwarming van de aarde. De culminatie van een maanden durend proces, waarin vele ambtenaren, ministers, lobbyisten en politici de degens kruisten. Het lijkt dan ook haast een wonder dat de bijeenkomst in Parijs desondanks werd afgerond met een overeenkomst. Waarschijnlijk zal Bernard Bot de zogenaamde Conference of Parties COP21 in Parijs met grote belangstelling hebben gevolgd. Als geen ander kent de auteur van Achteraf Bezien immers de wereld van de diplomatie. Zijn memoires geven het beeld van een diplomaat die tevreden terugkijkt op zijn carrière.

Het boek is in drie delen verdeeld, een kort eerste deel over zijn jeugd in Indonesië en zijn studietijd, een tweede deel over zijn functies in buitenlandse dienst en het derde deel over zijn werk als minister van Buitenlandse Zaken. De eerste twee delen zijn chronologisch opgezet, het laatste deel geografisch. Dit geeft Bot de ruimte om bij elk land of regio de historische en politieke context te beschrijven. Deze beschouwingen verrijken het boek, zonder aan het autobiografisch gehalte af te doen.

Bot begint zijn carrière in Brussel als diplomaat bij de Permanente Vertegenwoordiging na zijn studie in Leiden en aan Harvard. Na zes jaar in die stad wordt hij uitgezonden naar Buenos Aires als eerste secretaris. Het levert een paar aardige anekdotes op over het leven in een land waarin corruptie de norm leek te zijn. Hij trekt als een soort Indiana Jones avant la lettre met gehuurde eenmotorige vliegtuigjes door het land om Argentijnse slachthuizen te controleren. Door woorden te gebruiken als scribent, schermutselingen en monstrueus ademt het boek al dan niet bedoeld de sfeer van het recente verleden. Het boek komt echt op stoom als de volgende post zich aandient. Nederland besluit, snel na West-Duitsland, de Duitse Republiek te erkennen. Bot wordt benoemd tot de eerste chargé d’affaires in Oost-Berlijn. Het blijkt een bijzondere post, waar na elk weekendje weg het huis is doorzocht en ambassades nog in provisorisch ingerichte gebouwen moeten huishouden. Niet zonder trots vermeldt hij dat hij zelf de vlaggenstok aan de gevel van de ambassade heeft geplaatst. Dergelijke persoonlijke ontboezemingen leveren de sterkste stukken van het boek op. Ook de neerslag van gesprekken met markante inwoners van Oost-Berlijn geven een inkijkje in de gedachtewereld van Bot. Een van hen is Wolfgang Vogel, de Oost-Duitse advocaat die in 1962 de succesvolle uitruil had onderhandeld van Rudolf Ivanovich Abel tegen U2-piloot Francis Gary Powers. Bots vriendschap met deze Stasi-kolonel illustreert fraai de professionele spagaat waarin diplomaten moeten opereren. Volgens Bot kan het dienen van het landsbelang alleen dan slagen, wanneer warme relaties met vertegenwoordigers van de (soms vijandige) andere landen worden onderhouden.

Na Oost-Berlijn volgen functie als ambassadeur in Ankara, Secretaris-Generaal bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en Permanent Vertegenwoordiger bij de EU in Brussel. Zijn laatste post is die van Minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Balkenende II. Het lijkt een bekroning op zijn werk, maar na het lezen van Achteraf Bezien is duidelijk, dat Bots hart ligt bij het diplomatieke handwerk.

In de beste stukken van het boek laat Bot niet alleen zien wat hij heeft gedaan, maar ook wie hij is. De gesprekken met politieke kopstukken en de anekdotes over het leven en werken in diplomatieke dienst en als politicus geven een fraai beeld van het diplomatenleven. Soms was iets meer zelfkritiek wellicht gepast, maar desondanks een boeiend verslag van een geslaagde carrière.