Waarschuwing aan de zwijgende meerderheid

In moeilijke situaties is alle aandacht geconcentreerd op het nu. Wat moeten we nu doen om de vluchtelingencrisis te bezweren? Hoe zorgen we ervoor dat we de komende 24 uur doorkomen? Op Europees niveau houdt Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie, zich dagelijks bezig met de grote vraagstukken van onze tijd. Ondanks zijn ongetwijfeld zeer volgeboekte agenda en de dagelijkse hectiek die zijn functie met zich meebrengt, heeft Timmermans de tijd genomen om een korte bespiegeling op de vluchtelingencrisis te schrijven. In Broederschap – Pleidooi voor verbondenheid, een werkje van slechts 61 pagina’s, doet hij een poging om ons te enthousiasmeren voor een project, waarvan de houdbaarheid volgens velen al lang is verstreken: Europa als waardengemeenschap.

Het boekje is geschreven als reactie op de aanslagen in Parijs van het afgelopen najaar. Timmermans lijkt ons dan ook in eerste instantie moed in te willen spreken. Zo liggen volgens hem de kansen voor het oprapen. De samenleving kan zichzelf in positie brengen om oude verbindingen te herstellen en nieuwe te maken. Er is dan ook geen enkele reden om niet te geloven in een mooie toekomst die recht doet aan de waarden die ons allemaal dierbaar zijn. Om deze optimistische visie te onderbouwen, verwijst hij naar de ideeën van schrijvers als Tourist Lemc en Régis Debray. Debray’s lofzang op het bestaan van grenzen haalt Timmermans aan om duidelijk te maken waar de oplossing van de hedendaagse crisis ligt: we moeten onszelf durven definiëren en moeten zoeken naar gedeelde waarden. Volgend Debray kunnen we niet bestaan zonder grenzen. Ze bieden houvast zonder de ander buiten te sluiten. Mensen die bij voorlichtingsavonden voor omwonenden andere mensen uitschelden, zijn in feite grenzeloos in hun persoonlijk levenssfeer. En wie in alle opzichten grenzeloos is, zal uiteindelijk ook bandeloos zijn en amoreel, zo niet immoreel. Passages als deze zijn illustratief voor Timmermans’ denkwereld: abstracte filosofische bespiegelingen op waarden, om een idealistische agenda van 'hervorming via verbouwen' te rechtvaardigen.

Het is lastig om in een korte tekst als deze niet te veel te willen zeggen, dat lukt Timmermans dan ook niet. Naast zijn analyse wil hij ons namelijk ook nog overtuigen van oplossingen als het verdedigen van internationale verdragen, het hameren op onderwijs en het aanpakken van hate-speech op Internet. En dat is jammer. Zonder deze wat dunnetjes onderbouwde oplossingen is Broederschap een behoorlijk overtuigend pleidooi voor het bewaken en versterken van de Europese waardengemeenschap. Maar stellen dat ook Timmermans uiteindelijk zwicht voor de druk om met eenvoudige oplossingen te komen, gaat veel te ver. In een tijd waarin politieke leiders visie afdoen als onnodig tijdverdrijf, is het toe te juichen dat Timmermans zich juist wel durft uit te spreken. Dat hij in zijn gedrevenheid moeite heeft om de reikwijdte van zijn betoog te beperken, is hem dan ook zondermeer vergeven.