Geloof niet alles wat je hoort

Alles wat in dit boek staat is waar is een verzameling van 49 korte stukjes die allemaal iets te maken hebben met de kunst van het discussiëren. Waarom kan de een zijn mening goed overbrengen en schitterende argumenten aandragen, en heeft de ander het moeilijk om zijn standpunt te verdedigen? We proberen allemaal wel eens om anderen van ons gelijk te overtuigen. Maar wat zijn de valkuilen en welke trucjes worden gebruikt om indruk te maken? Waarom klinken bepaalde argumenten zo goed, terwijl ze bij nader inzien kant noch wal raken?

Denkfouten en drogredenen; blijkbaar hield zelfs Aristoteles er zich al mee bezig. We leven ondertussen echter in de 21e eeuw, dus vonden de auteurs van dit boek de tijd rijp om hun lezers op een aantal analyses en nieuwe inzichten te trakteren. Maarten Boudry (1984) is wetenschapsfilosoof en verbonden aan de Universiteit van Gent. Hij schreef opiniestukken voor verschillende Nederlandse en Vlaamse kranten, zoals NRC Handelsblad, De Standaard, De Morgen en Filosofie Magazine. Hij staat bekend om zijn scepticisme en kritische houding tegenover pseudowetenschap. In 2019 verscheen van zijn hand het succesvolle Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat.

Voor Alles wat in dit boek staat is waar werkte Boudry samen met Jeroen Hopster (1987), een Nederlandse filosoof en schrijver. Hopster promoveerde op een proefschrift over evolutie en ethiek en doet momenteel onderzoek naar klimaatonzekerheid. Hij is redacteur van Wijsgerig Perspectief, voormalig redacteur van Filosofie Magazine en auteur van De andere afslag.

De auteurs konden voor hun boek grotendeels putten uit eigen werk. Een deel van de opiniestukken met elk gemiddeld drie à vier bladzijden tekst verscheen eerder al in de rubriek ‘Denkfouten’ van Filosofie Magazine. Een aantal werd herwerkt, anderen zijn nieuw. Boudry en Hopster vergelijken het houden van een goede discussie met het voeren van oorlog; iedereen wil met de beste wapens ten strijde trekken. Logica, psychologie en retoriek komen alle aan bod. Hoe kom je te weten wat steek houdt en wat holle woorden zijn?

‘De meerderheid heeft niet per se gelijk. De aarde is rond, ook al zou iedereen denken dat die plat is.’

Is dit boek vernieuwend? Niet echt, al drukt het je af en toe wel met de neus op de feiten. Een portie kritisch nadenken heeft nog nooit iemand kwaad gedaan. Een paar vragen die we ons kunnen stellen: Is iets waar wanneer veel mensen het geloven? Wanneer kun je van toeval spreken? Waarom is iemand geloofwaardig? Waarom krijgen bepaalde ideeën buitenproportioneel veel aandacht? Hoaxes, gemanipuleerde foto’s en getrukeerde video’s – waarom trappen we in de val? De meerderheid van de opiniestukjes is heel aardig om te lezen, maar ze zijn nergens echt verrassend.

Wat een beetje stoort, is de overdaad aan Latijnse, Engelse (en zelfs een paar Franse en Duitse termen), terwijl die niet altijd nodig zijn. Tegelijkertijd worden heel wat hedendaagse filosofen genoemd; namen die vaker niet dan wel een belletje doen rinkelen. Je kunt je afvragen of dat zinvol is bij een boek dat verondersteld wordt het grote publiek aan het denken te zetten.

Iedereen zal zo zijn favoriete stukken hebben in dit boek. Lekker smeuïg wordt het bijvoorbeeld als het gaat om complotdenken, politici die al dan niet een eigen agenda hebben of Donald Trump die alles wat niet in zijn kraam past afdoet als fake news. Het zal niet verrassen dat ook de klimaatontkenners meermaals aan bod komen; ze illustreren perfect hoe je met een beetje goede wil alle autoriteiten binnen een bepaald vakgebied kunt negeren.

‘Eenmaal in de ban van een grote gedachte ontstaat al snel een vorm van tunnelvisie, waarbij alleen selectief aandacht is voor wat die gedachte bevestigt, niet voor wat ermee in tegenspraak is.’

Alles wat in dit boek staat is waar is nauwelijks vernieuwend te noemen. Wel is elk initiatief dat aanzet tot kritisch denken meer dan welkom. Lees dus toch maar dit boek!