Oorlog op de Russische steppen

Het zal je maar overkomen. Je bent een getalenteerd historicus met meerdere bestsellers op je naam, maar het grote publiek kent je als ‘de man van’. Dat is het lot van Simon Sebag Montefiore, echtgenoot van Santa Montefiore, de vrouw die met haar feelgoodromans hoge toppen scheert. De mannelijke Montefiore heeft de moderne geschiedenis van Rusland als specialiteit, getuige daarvan zijn succesvolle biografieën over Stalin. Ook in zijn romantrilogie, waarvan De rode dageraad het afsluitende deel is, komt zijn liefde voor Rusland tot uiting. Eerder verschenen Sashenka en Een koude winternacht (eerder uitgegeven als Serafima). Alle boeken zijn los van elkaar te lezen.

Het woord vooraf bevat onmisbare informatie, het zorgt ervoor dat de lezer het verhaal meteen historisch kan kaderen. Er wordt verwezen naar juni 1941, het moment van Hitlers Operatie Barbarossa. Hitler valt de door Stalin geregeerde Sovjet-Unie binnen, de Russen worden volkomen verrast, maar weten de Duitsers terug te drijven. Toen de Russen in 1942 een nieuwe aanval op Moskou verwachtten, kwam Hitler echter met een offensief dwars door de Oekraïne, over de uitgestrekte grasvlakten van het zuiden van Rusland, met als uiteindelijke doel de Kaukasus. De nazi’s werden hierbij geholpen door een Italiaans leger, gestuurd door Mussolini.

Het is tegen deze achtergrond dat we het hoofdpersonage Benja volgen. De rode dageraad vertelt over tien dagen uit het leven van deze Joodse schrijver. We krijgen, dankzij een proloog en zeldzame flashbacks, te horen hoe Benja in deze oorlog verzeild is geraakt. Hij werd (onterecht) schuldig bevonden aan samenzwering tot moord op Stalin, maar zag zijn terechtstelling omgezet in tien jaar goelag. Hij krijgt de kans mee te vechten in de oorlog tegen de nazi’s en zo zijn vrijheid af te kopen.

Wat volgt, is een gedetailleerd verslag van gevechten, vijandelijke linies, bondgenoten en vijanden. Er worden tientallen personages opgevoerd, waarvan de meeste echter oppervlakkige deelnemers aan het verhaal blijven. Er is te weinig emotie, je slaagt er als lezer niet in om mee te leven met Benja en de anderen. In de eerste helft van het boek is te merken dat Montefiore vooral als geschiedschrijver zijn strepen verdiende. Te veel beschrijvingen, niets weet de lezer echt te raken, die staat buiten de gebeurtenissen in plaats van er deel van uit te maken.

Uiteindelijk krijgt het verhaal wel de nodige peper: verraders en complotten op de Russische steppen zorgen daarvoor. Niet alles is kommer en kwel, een belangrijke rol is weggelegd voor de twee vrouwen die voor de menselijke kant van het verhaal zorgen. Allereerst is daar Svetlana, de dochter van Stalin. Zij wordt als 16-jarige verliefd op een veertiger en is zielsgelukkig tot papa Stalin achter de affaire komt. Daarnaast is er Fabiana, de Italiaanse weduwe die op een bepaald moment de verpleegster van Benja wordt en zijn hart weet te veroveren.

De rode dageraad is een goed verhaal dat in het begin drama en emotie mist. Een verhaal dat daarna echter weet te overtuigen en een geslaagde inkijk geeft in het leven van mensen in tijden van oorlog. Een verrassende epiloog breit een einde aan dit boek en daarmee ook aan de ‘Moskoutrilogie’. Opvallend is dat de drie boeken niet door dezelfde vertaler onder handen genomen zijn. Na Mireille Vroege en Richard Kruis ging dit keer Merel Leene aan de slag. Zij zorgde voor een verzorgde, Nederlandse versie van Red sky at noon.

De rode dageraad is, zoals auteur Montefiore het zelf zegt, een roman over liefde, overlevingsdrang, moed, leven en dood op een ongelooflijk verschrikkelijk moment in de geschiedenis van de mensheid.