Aangrijpend levensverhaal

Waarover gaat een boek? Deze vraag van potentiële lezers is niet altijd even makkelijk te beantwoorden, zo blijkt ook nu weer. De tweeling van Auschwitz is het verhaal van de Roemeense Eva Mozes Kor (1934) en haar tweelingzus Miriam, die een deel van hun jeugd doorbrachten in Auschwitz en daar samen met honderden andere tweelingen de persoonlijke proefkonijnen van Josef Mengele werden. Maar het is zoveel meer: er is de epiloog geschreven door Mozes Kor zelf, een half jaar voor haar dood, waarin ze meer dan 65 jaar terugkeert in de tijd en vertelt wat er sinds haar bevrijding is gebeurd. Als kers op de taart zijn er de uitgebreide nawoorden door de redacteur van de Engelse editie en de auteur die Eva’s leven optekende.

Want ja, Eva Mozes Kor heeft het grootste gedeelte van het boek niet zelf geschreven. Het is de Amerikaanse Lisa Rojany Buccieri die Eva’s stem en verhaal heeft vormgegeven. Ze gebruikt daarvoor de eerste persoon enkelvoud, waardoor een goed beeld ontstaat van wat Eva dacht en voelde. Waar de lezer op die manier echter niet achterkomt, is hoe zij later in het leven stond, en wat de gebeurtenissen waren die haar als volwassene hebben gevormd. De nawoorden zijn daarom geen extraatjes die de lezer kan overslaan, ze zijn onontbeerlijk voor een goede kijk op de hoofdfiguur. De tweeling van Auschwitz is niet alleen de biografie van Eva Kor Mozes, het is ook een stuk geschiedenis en politiek. De Nederlandse vertaling werd verzorgd door Els Franci-Ekeler, die de vlotte vertelstijl helemaal wist te behouden.

‘In Auschwitz was sterven heel gemakkelijk. Overleven, dáár had je een dagtaak aan.’

Het emotionele stuk is – hoe kan het anders – het verslag van wat er gebeurde tussen 1934, wanneer de tweeling geboren wordt, en 1945, het jaar waarin Russische soldaten Auschwitz bevrijdden. Volledigheidshalve wordt er in het begin van het boek aandacht besteed aan het oprukkende antisemitisme, de ideeën van Hitler en het uitzetten van joodse families. Eva en Miriam Mozes waren tien jaar oud toen ze samen met hun familie op de trein richting Auschwitz gezet werden. Toen de nazi’s zagen dat ze een tweeling waren, werden ze onmiddellijk gescheiden van hun ouders en zusjes. De experimenten van Josef Mengele zullen uiteindelijk minder aandacht krijgen dan de achterflap doet vermoeden. Dat is overigens niet erg, want de informatie die wél gedeeld wordt, is meer dan voldoende om de gruwelijkheid ervan te demonstreren. Onrechtvaardigheid, onmacht en willekeur zijn de woorden die bij de lezer opkomen.

Wat heel sterk naar voren komt in het boek, zijn de karaktertrekken van Eva. Ze is koppig, eigenzinnig en vindingrijk, ze is zonder meer een sterke persoonlijkheid. Zonder dat alles hadden zij en haar zus Auschwitz nooit overleefd. Na de bevrijding zal het jaren duren voor Eva en Miriam weer min of meer een stabiel leven weten op te bouwen. Het onbegrip in de wereld was vaak groot, tot uiteindelijk het tv-programma ‘Holocaust’ voor duidelijkheid zou zorgen. Eva zou zich in een latere fase van haar leven aan ‘Holocaustonderricht’ wijden en een boodschap van vergiffenis de wereld insturen. Dat laatste zorgde overigens voor controverse en gaf haar het imago van nazivriendin. En hoewel ze geworsteld heeft met woede, bitterheid en afwijzing, heeft ze nooit een muur om zich opgetrokken en kon ze heel makkelijk met anderen praten, bleef ze vechten voor gerechtigheid en vrede.

‘Woede is een kiem voor oorlog; vergiffenis is een kiem voor vrede.’

De tweeling van Auschwitz is het aangrijpende levensverhaal van een sterke vrouw. Het is niet zozeer een boek dat veel informatie en details verstrekt, wel een dat iedereen oproept de gruwelen van de oorlog nooit te vergeten.