Origineel en heel bijzonder

Elif Shafak (1971) is een bekroonde Turks-Britse auteur. Voor haar werk, dat in meer dan vijftig landen verschijnt, kreeg ze grote internationale literaire prijzen. Ze is TED Global Speaker, zet zich in voor de rechten van minderheden, is professor aan onder andere Oxford University en benoemd tot vicepresident van de Royal Society of Literature. Haar nieuwste pennenvrucht heet Er stromen rivieren in de lucht, naar het Nederlands vertaald door Manon Smits.

‘Water bewaart alle herinneringen. Het zijn de mensen die vergeten.'

Een eerste hoofdstuk, dat zich afspeelt in de zevende eeuw voor Christus, neemt de lezer mee naar Nineve, aan de voet van de Tigris, waar we kennismaken met koning Assurbanipal. Dit perspectief zal later in het boek niet meer terugkomen, maar legt wel de basis voor alles wat volgt: drie verhaallijnen, die af en toe een raakpunt hebben en die, wat niemand zal verwonderen, uiteindelijk zullen samenkomen. Allereerst is er het verhaal van Arthur, geboren in 1840 in de sloppenwijken van Londen, maar dankzij een grote portie doorzettingsvermogen in contact gekomen met overblijfselen uit het oude Mesopotamië, onder andere met het wereldberoemde Gilgamesj-heldenepos. Daarnaast zijn er twee meer recente verhaallijnen: die van de tienjarige Narin uit Turkije, die uitkijkt naar haar doopfeest en die van dertiger Zaleekhah, een waterwetenschapper uit Londen.

‘Je moet altijd met verwondering over de aarde lopen, want die is vol mirakels die nog staan te gebeuren.’

De verhalen van deze drie personen worden afwisselend verteld, de lezer krijgt voortdurend een ander perspectief voor ogen. Wie oplet, vindt van bij het begin kleine en minder kleine verbanden tussen de verhalen onderling, elementen die in meer dan één verhaallijn terugkeren. Ze zorgen ervoor dat je niet drie separate verhalen leest, maar heel de tijd weet (of voelt?) dat alles naar een weldoordachte climax zal leiden. De symboliek, die je in zowat elk hoofdstuk terugvindt, is weldoordacht.

Een waterdruppel is de verbindende factor tussen de personages, heel subtiel wordt hij soms genoemd. Water is overigens in al zijn vormen aanwezig in het boek. Er is een grote rol weggelegd voor de rivieren Tigris en Theems. Shafak heeft water overduidelijk tot een van de grote thema’s van dit boek gemaakt; onder andere de klimaatverandering wordt op perfecte wijze in het verhaal ingebed. Water is het begin van alle leven, maar kan het ook verwoesten. Andere thema’s die langskomen zijn armoede, ziekte door slechte voorzieningen, orgaanhandel en kunstroof.

De schrijfstijl is uiterst verzorgd, de zinnen die de auteur uit haar pen tovert zijn soms adembenemend mooi. Sommige uitspraken maken emotioneel, zetten aan tot denken, en haar metaforen bezitten een zelden geziene kracht. Ze weet niet alleen haar personages goed neer te zetten, haar beschrijvingen van plaatsen en emoties mogen er eveneens zijn. Nergens wordt het boek moeilijk, het is schitterend door zijn ogenschijnlijke eenvoud. Wanneer het laatste woord gelezen is, de laatste bladzijde omgeslagen en alles in je hoofd een plekje heeft gekregen, besef je dat je iets heel bijzonders gelezen hebt.

Deze recensie kan het boek onmogelijk recht doen, want het magistrale ervan zit soms in kleine dingen, en die moet elke lezer echt zelf ontdekken. Elif Shafak verbindt geschiedenis met actuele thema’s en zal dankzij Er stromen rivieren in de lucht zonder twijfel op de favorietenlijst van menig lezer belanden.

‘Denk erom dat de wereld ondanks alle pijn en verdriet prachtig is.’