Prima idee, mindere uitwerking

De Finse Petra Rautiainen (1988) haalde een master in geschiedenis en culturele studies, reisde over de hele wereld en heeft een bijzondere fascinatie voor het Arctische gebied. Het is dan ook geen toeval dat haar debuutroman Land van sneeuw en as zich precies daar situeert. Het boek won de Savonia-prijs (die een literair werk uit de Finse regio Savo bekroont), stond op de shortlist voor Boek van het Jaar en die van de Lapland Literatuurprijs. De rechten werden aan meer dan tien landen verkocht. De Nederlandse vertaling was in handen van Sophie Kuiper.

De auteur belicht in haar roman een zwarte pagina uit de Finse oorlogsgeschiedenis, een die de meeste lezers onbekend is. Ze vertelt over gebeurtenissen die zich afspeelden tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de wederopbouwjaren erna. Het gaat met name om Duitse gevangenenkampen, Finse nazisympathieën en de kolonisatie van het Sami-volk. Om de lezer op weg te helpen begint het boek met een noot van de vertaler, informatie die broodnodig is om het verhaal van Rautiainen enigszins te kunnen kaderen. De relatie tussen Finland, Rusland en Duitsland tijdens de oorlogsjaren wordt kort uit de doeken gedaan.

'Decennialang werd beweerd dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog niet of nauwelijks nazikampen in Finland waren en dat de Finnen evenmin Joden deporteerden. Recent historisch onderzoek heeft echter anders uitgewezen: er zijn overblijfselen gevonden van meer dan tweehonderd gevangenenkampen in Noord-Finland, en het is bewezen dat in deze kampen rassenonderzoek werd verricht, of op zijn minst werd gefaciliteerd. […] De Sami waren in Finland nog tot lang na de oorlog het slachtoffer van rassenonderzoek en discriminatie.'

Meteen is de achtergrond geschetst waartegen Land van sneeuw en as zich afspeelt. In een eerste verhaallijn neemt de auteur de lezer mee naar Fins Lapland van 1944. De jonge Finse soldaat Väinö Remes moet als tolk aan de slag in een nazi-gevangenenkamp. Net als elke tolk wordt hij vergezeld door een Finse politieagent, Olavi Heiskanen. Te midden van alle wreedheid proberen ze zich staande te houden. Een tweede verhaallijn speelt zich af in de periode 1947-1950. De blik is dan gericht op journaliste Inkeri Lindqvist, die artikelen schrijft over de wederopbouw en modernisering van West-Lapland. Ze heeft echter een dubbele agenda: ze is op zoek naar haar man Kaarlo (Kalle) die tijdens de oorlog verdween. Haar vragen aan de bevolking geven niet het gewenste resultaat, wel komt ze meer te weten over haar ietwat mysterieuze huurder Olavi en bouwt ze een vriendschap op met een jong Sami-meisje. Langzaam maar zeker wordt duidelijk wat er zich aan het einde van de oorlog heeft afgespeeld.

Op het eerste gezicht heeft Land van sneeuw en as alle elementen in huis om een topper te zijn. Ware het niet dat de uitwerking van het interessante uitgangspunt te wensen overlaat. Zonder de informatie over de historische en politieke situatie van Finland, die de vertaler heeft toegevoegd, was de lezer tamelijk stuurloos geweest. De wisselwerking tussen beide verhaallijnen werkt niet optimaal. Het is duidelijk dat Olavi zowel tijdens als na de oorlog een rol speelt, maar de gebeurtenissen uit 1944, die overigens als lange dagboekfragmenten gepresenteerd worden, zijn omfloerst en lijken een verzameling losse brokstukken.

De personages komen niet echt goed uit de verf. Vooral tolk Väinö blijft de grote onbekende, hoewel zowat de helft van het boek vanuit zijn perspectief geschreven is. De meeste informatie is er over journaliste Inkeri, haar rol en situatie zijn duidelijk. Al blijft de vraag waarom er zoveel herinneringen aan haar jaren in Kenia opgehaald worden, want die dragen nauwelijks iets bij. De schrijfstijl van Rautiainen is vooral in de stukken over 1944 heel eenvoudig; de vele korte zinnen gaan uiteindelijk vervelen. Een iets kleurrijker taalgebruik in de hoofdstukken over de naoorlogse jaren, waar een verteller aan het woord is, had dat kunnen compenseren.

Land van sneeuw en as combineert een aantal moeilijke en onbekende thema’s uit de Finse geschiedenis met de zoektocht naar een verdwenen man, maar slaagt er niet in de lezer mee te slepen.