Onbekend maar interessant oorlogsverhaal

Mark De Geest (1951) is scenarist en regisseur bij VRT, zijn naam kan onder andere gelinkt worden aan successen als Heterdaad, Flikken, Windkracht 10 en Stille Waters. Hij is zeer geïnteresseerd in de beide Wereldoorlogen en deelt zijn kennis nu ook met het grote publiek. Hij was coördinator van het VRT-project 2014-18 De Grote Oorlog – 100 jaar later en stond aan de basis van de dramaserie In Vlaamse velden. Onder de titel Brave Little Belgium (tevens de naam van een documentaireserie) publiceerde De Geest in 2014 zijn eerste boek. Er zouden er meer volgen, waaronder in 2020 Transport XX – bestemming Auschwitz, een historische roman gebaseerd op feiten uit 1943 in België.

In Transport XX wordt ons een tot nog toe vrij onbekend verhaal verteld. Uitgangspunt van het boek zijn de Jodentransporten in WOII, die vanuit het Belgische Mechelen naar het Poolse Auschwitz vertrokken. De Geest heeft ervoor gekozen om het twintigste konvooi, dat in april 1943 met meer dan 1600 Joden zijn reis begon, de spil van zijn verhaal te maken. Drie jonge mannen willen de trein laten stoppen om op die manier zoveel mogelijk Joden te bevrijden. Voordien waren al negentien transporten gerealiseerd, waarbij ongeveer 18000 Joden uit België weggevoerd werden.

De Geest heeft voor een aantal charismatische hoofdpersonages gekozen. Zo is er de Joodse dokter Youra, die met valse papieren in Brussel leeft en werkt. Zijn broer Alexander is een heel ander type, nogal onbesuisd, maar met het hart op de goede plaats. Veel aandacht gaat ook naar verpleegster Regine, die oorspronkelijk uit Oostenrijk komt. Jammer genoeg duiken er ook te veel totaal niet relevante personages op. Dat leidt de aandacht af van het echte verhaal; de heldendaad die Youra en zijn vrienden voorbereiden.

Aan het begin van het boek worden een aantal scènes beschreven die los lijken te staan van het eigenlijke verhaal en enkel dienen om de personages te introduceren. Wanneer de auteur vertelt over de momenten waarop Joden opgepakt worden, komt dat vrij statisch over, omdat je als lezer geen band met hen hebt opgebouwd; de emoties ontbreken veelal in dit boek. De Geest schetst de toenmalige tijd, de constante angst bij de (ondergedoken) Joden voor verraad. De aanloop naar het eigenlijke doel, het stoppen van de trein, is daardoor net iets te lang.

Dat doet echter geenszins afbreuk aan het interessante verhaal. Het is ontzettend fijn om een oorlogsboek te lezen dat zich afspeelt in België (en niet in Duitsland) en meer te ontdekken over de toenmalige tijdsgeest in Brussel en Mechelen. Positief is ook het originele perspectief. In Transport XX zien we geen klein Joods jongetje of meisje in de hoofdrol, we volgen daarentegen iemand die het onrecht met man en macht wil bestrijden.

De Geest verstaat de kunst om een vlot leesbaar verhaal te schrijven, daarover bestaat geen enkele twijfel. Het lijkt wel of de woorden moeiteloos uit zijn pen gevloeid zijn. De angst en onmacht van een aantal personages worden steeds duidelijker. Het verhaal is zelfs spannend, omdat je lange tijd niet weet of de risico’s zullen lonen, of er überhaupt mensen bevrijd zullen worden. Evenmin kun je de gevolgen inschatten, mochten Youra en zijn vrienden betrapt worden.

‘Wie één mensenleven redt, redt een heel volk.’

Bepaalde dingen zijn echter nogal ongeloofwaardig, bijvoorbeeld het einde van het boek, dat is te geromantiseerd. In dit opzicht is het nawoord zeer verhelderend. De auteur blijkt lukraak bestaande figuren samengebracht te hebben, om op die manier het stoppen van de trein tot een coherent verhaal te kunnen maken. In het echt kenden de mensen elkaar vaak niet, laat staan dat ze buren of geliefden waren, zoals in het boek beweerd wordt. Als tegengewicht heeft de auteur een aantal verwijzingen naar ‘echte’ achtergrondinformatie opgenomen.

Transport XX is een boeiend verhaal over de Jodentransporten in België, dat echter niet genoeg beklijft om echt topmateriaal te zijn.