Mooi geschreven, maar geen verhaal dat je omverblaast

De Amerikaan Richard Powers (1957) is geen veelschrijver; elke keer opnieuw is het een aantal jaren wachten op nieuw werk van hem. Hij mocht verschillende prijzen in ontvangst nemen, onder andere de Pulitzerprijs voor Tot in de hemel uit 2018. Zijn nieuwste boek Verwilderd werd net als de bekroonde titel naar het Nederlands vertaald door Jelle Noorman. Niet voor het eerst in het oeuvre van Powers krijgen natuur en wetenschap een belangrijke rol toebedeeld.

Theo Byrne is astrobioloog, hij onderzoekt of er buiten onze aarde leven mogelijk is en wat de voorwaarden zijn voor het ontstaan ervan. Na de dood van zijn vrouw voedt hij in zijn eentje zijn negenjarige zoon Robin op. Die is hoogbegaafd en heeft het idee dat hij onze stervende planeet in zijn eentje moet redden en iedereen een geweten moet schoppen. De jongen heeft gigantische woedeaanvallen, wat hem meer dan eens in de problemen brengt. Toch wil zijn vader niets weten van medicijnen; wel laat hij zijn zoon deelnemen aan een experimentele neurofeedbacktherapie, geleid door een vriend van zijn vrouw. Het komt erop neer dat Robin vooraf vastgelegde hersenpatronen van bepaalde emotionele toestanden probeert over te nemen om zo controle te krijgen over zijn gedrag.

Het verhaal van de negenjarige wordt verteld vanuit het perspectief van vader Theo. In de ik-vorm spreekt die tot de lezer; hij vertelt over het verleden toen zijn vrouw nog leefde, over zijn werk als astrobioloog die moet vechten voor subsidies en over zijn leven met zoontje Robin die zichzelf kwelt met vragen over uitstervende dieren. De lezer krijgt uitsluitend het standpunt te zien van een volwassen man die het vaak zelf niet meer weet, die voortdurend probeert het beste te doen voor zijn zoon, maar hem niet kan beschermen voor zijn grootste angst, het uitsterven van alle leven op onze planeet. Door flashbacks ontdekt de lezer hoe Theo’s overleden vrouw Aly tegen de dingen aankeek. Zij was zeer geëngageerd en stond voortdurend op de barricades om te vechten voor een betere wereld.

‘De afwezigheid van bewijs is niet het bewijs van afwezigheid.’

Vader en zoon moeten hun rol als hoofdpersonages delen met iemand die er niet meer is. Toch drukt moeder Aly wellicht nog het meest haar stempel op het verhaal. De manier waarop dat gebeurt, moet de lezer zelf ontdekken. Ofwel stapt die helemaal mee in het gebeuren ofwel doet die dat niet, en die keuze zal voor een deel bepalen hoe het boek ervaren wordt. Naast deze drie personages en de man die Robins therapie leidt, duiken er slechts een handvol figuranten op. Powers laat alle aandacht naar een paar mensen gaan; hij weet hen te typeren aan de hand van een aantal overheersende karaktertrekken.

Verwilderd is niet het boek dat op de achterflap beloofd wordt. De ontroering en emotie spatten niet van de pagina’s af. Het is geen voortdurende confrontatie met onze manier van leven, die verwoestend is voor de aarde. Die boodschap zit verscholen tussen de gigantische hoeveelheid technische en wetenschappelijke informatie. Welke doorsnee lezer volgt nog wanneer het gaat over dingen als bipolaire extremofielen en taxonomische indelingen van spectroscopische signaturen? Een wetenschappelijk sausje over een roman kan bijzonder interessant zijn en sommige verhalen sterker maken, hier doet het dat niet. Het evenwicht is zoek.

Goede punten zijn er daarentegen voor het begin en vooral het einde van het boek. Ze zijn mooi en intens en ademen een heel andere sfeer. De vader-zoonrelatie komt helemaal tot bloei en maakt het verhaal zachter. Wanneer Theo en Robin tijd met zijn tweetjes doorbrengen, lijkt Powers uit een heel ander vaatje te tappen en komt zijn schrijfstijl het beste tot zijn recht. De afloop van het verhaal is vast niet wat de lezer verwachtte of hoopte, maar mooi beschreven en ontroerend is die wel.

Verwilderd is een roman die op twee benen hinkt. Het harde van techniek, wetenschap en politiek tegenover het zachte van liefhebbende mensen die er zijn voor elkaar. Mooi geschreven, maar geen verhaal dat je omverblaast.