Een schaduwrijk existentieel drama
Heeft Jeff VanderMeer de grenzen van het fantastische genre verlegd? Heeft hij een revolutionaire daad gepleegd met het publiceren van de Southern Reach trilogie (nu volledig beschikbaar in het Nederlands bij De Bezige Bij)?
Nee, dat denk ik niet. Hij heeft een existentieel onstabiele maar ook weinig duidelijke dimensie willen toevoegen aan oude thema's (invasie van en contact met een buitenaardse levensvorm). En hij heeft, naar eigen zeggen, een reeks geschreven over fenomenen voorbij het menselijke begrip. Op zich bewonderenswaard, vooral dat laatste, maar niet drie boeken lang, dank u. Deel één bezat een pakkende thematiek en was stevig opgebouwd, met een minimum aan ballast. Een intrigerend mysterie, dat makkelijk alléén had kunnen bestaan. De vreemdheid werd kundig geaccentueerd door de dualiteit banaal/buitenaards van het landschap van Area X. De vreemdheid was er voelbaar, en des te meer dreigend. Het mysterie leek oplosbaar.
In beide andere delen echter wordt het mysterie ontmand en verzopen door, en verstikt in, een overvloed aan literaire bevliegingen, wisselende personages met wisselende point of views, uitdiepingen van zijwegen. Het geheel is simpelweg te ambitieus, misschien zelfs voor deze auteur. Kan niet anders, als je ambitie is om te schrijven over ervaringen die mensen niet kunnen begrijpen. Lijkt een probleem met de lezers te geven.
In vorige besprekingen wilde ik nog positief blijven, omdat het project in zijn geheel moet bekeken worden. Maar het gedeeltelijke falen van deel II zet zich in het derde deel verder, ten nadele van de lezer die verklaringen wil. Niettegenstaande dat apprecieer ik ten volle de inspanning van VanderMeer, die verder gegaan is dan vele andere schrijvers (misschien met een paar uitzonderingen, zoals Samuel Delany) in het inkapselen van de basisbehoeften van de fantastische literatuur, namelijk dat te behandelen wat te groot en te diep is voor de naturalistische literatuur. Maar net zoals VanderMeer verslaafd raakte aan caffeïne en rode wijn tijdens het schrijven, dreigt de lezer verslaafd te raken aan de onuitvoerbaarheid van het onverklaarbare.
Maar goed, er hoeven niet voor alles verklaringen te bestaan. Het universum is net dan fascinerend, wanneer het onbekende factoren bevat. In het boek zijn er overigens genoeg omschrijvingen, suggesties, meningen en vooral veel existentiële angst om een generatie academici bezig te houden. Niets is wat het is (of lijkt), en de confrontatie met de totale vreemdheid van dat wat Area X veroorzaakte is gedoemd te mislukken. Vier leden van Southern Reach begeven zich opnieuw in Area X en herleven sommige van de verwarrende, griezelige momenten van het eerste boek, terwijl de lezer meer leert over de oorspronkelijke bewoners van de regio. Net zoals in deel één blijkt VanderMeers voorkeur voor schimmels en verrotting (wat al bleek uit zijn eerdere boeken), voor dingen die terugkeren naar hun natuurlijke staat, de hele beschaving die aan letterlijke verrotting ten onder gaat.
Het spel wat VanderMeer speelt gaat radicaal in tegen de premissen van de meeste SF en fantasy (hoe klasseren we dit boek overigens?): de narratief is verre van lineair, er komen geen machtige toekomstbeelden in voor, en de technologie die de personages nodig hebben is deze van vorige eeuw. Zo confronteren ze ook de Ander: zonder kennis en zonder wetenschap. Teruggebracht tot hun natuurlijke staat. Alleen dat wat hen menselijk maakt (angsten, ambities, passie, empathie) kan hen helpen (of niet) te overleven in het semi-buitenaardse landschap van Area X.
Als VanderMeer iets bewezen heeft dan is het wel (buiten het feit dat hij echt wel kan schrijven en een stilistisch meester is) dat ook moeilijke boeken het bij het grote publiek kunnen doen. Dat is een opluchting. Ondanks vijftig jaren van evolutie sinds het opkomen van de New Wave stuurt SF nog steeds de verkeerde signalen uit, al dan niet dankzij fascistoïde auteurs en hun poging om het hele genre in hun greep te krijgen. Teveel onbegrijpelijke technologie, te weinig menselijke passie. Daar past Vandermeer kundig een mouw aan. Nieuwsgierig waar hij ons nog naartoe zal leiden.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
