Een bureaucratisch probleem

Er is het boek, en er is het raadsel. Wel, er zijn eigenlijk drie boeken, waarvan nu ook het tweede, Autoriteit, in het Nederlands is gearriveerd. Welkom. Dit boek is fundamenteel anders dan het eerste deel van de trilogie, Vernietiging. Samen vormen ze de Southern Reach-trilogie, genoemd naar de obscure overheidsinstelling die Area X beheert, of althans het raadsel ervan probeert te ontsluieren. Area X is dus het centrale thema van de trilogie, maar niet in dit boek.

Hier volgen we John Rodriguez, die er de voorkeur aan geeft Control genoemd te worden. Telkens wanneer expedities terugkeren uit Area X moeten die ondervraagd worden, wat op zich een probleem is, gezien er niet al te veel zinnigs overblijft van hun herinneringen. Area X is de leegte. Een Tarkovski-zone waar alles anders is, en tegelijk toch merkwaardig banaal. Een gebied waar de natuur vrij spel heeft. Wie er terechtkomt, keert misschien niet terug. Alleszins niet meer helemaal menselijk. Misschien is het een experimenteel gebied voor een buitenaardse intelligentie, die de mensheid observeert. Misschien is het helemaal iets anders.

Autoriteit spitst zich niet toe op het raadsel van Area X, maar op de werking van Southern Reach. Een administratie. Dertig jaren oud, verwaarloosd, onzeker over haar eigen status en doel. Er is wellicht geen doel. Na dertig jaren onderzoek en experimenten zijn er geen resultaten. Konijnen worden Area X ingestuurd en verdwijnen. Expedities krijgen een nummer, maar Tardis-gewijs zijn er meer expedities dan hun nummers doen vermoeden.

Er is dus het boek. Het hoort het raadsel te verdiepen, maar dat doet het niet. Het meandert, maar niet meer door het landschap van Area X – wat het eerste boek net zo fascinerend maakte. Niets van wat er in Autoriteit gebeurt is Vreemd – alleszins niet voor wie ooit werkte in een grote bureaucratische organisatie. Dat landschap is pijnlijk evident. Carrières staan op het spel. Er is invloed, en macht. Er is autoriteit. Maar die wordt ook in vraag gesteld.

Precies dit maakt het boek zo intrigerend. Daarbuiten, in die zorgvuldig bewaakte Zone, die voor stervelingen zo goed als ontoegankelijk is, heerst een fenomeen dat de mensheid radicaal kan veranderen. Maar dat gebeurt niet. Macht ligt als een versmachtende deken over de Zone, de macht van het banale. Het gebrek aan verbeelding. Control probeert die macht te doorgronden. Veeleer dan het ontraadselen van het raadsel, ontwart hij de machtsstructuren van Southern Reach.

En dan is er de titel. Autoriteit. Die titel lijkt te verwijzen naar de autoriteit die Southern Reach heeft over het onderzoek omtrent Area X, maar gaandeweg wordt, in het boek, duidelijk dat SR helemaal geen autoriteit heeft, zeker niet over de mogelijk buitenaardse of alleszins niet-menselijke entiteit die Area X is.

Integendeel, het lijkt er meer op dat die entiteit niet kan ontraadseld worden, maar zelf wel naarstig bezig is met het ontraadselen van de mensheid. Die mensheid bezit duidelijk niet de aangepaste instrumenten (incluis de mentale, intellectuele) om zoiets complex als Area X te doorgronden.

Waarmee VanderMeer meteen de meest prangende vraag van het sciencefictiongenre – en van de wetenschap – stelt: zijn we in staat onszelf en andere intelligente vormen van leven te begrijpen. En VanderMeer stelt deze vraag, die vele andere vragen inhoudt, door zich ver weg te begeven van de gebruikelijke contrapties van de SF: geen ruimteschepen of virtuele intelligenties, geen verre werelden en geen wijde kosmische landschappen. Integendeel: de lezer wordt in dit boek meegevoerd naar een organisatie die lang geleden haar betere tijden kende, waar bureaucratie het van creativiteit heeft gewonnen, politiek van inzicht.

Niet het meest uitdagende deel van de trilogie, maar niettemin een deskundige verkenning van de onmenselijke confrontatie met het vreemde. Uitkijken naar de conclusie in deel drie, dat doen we.