De dood aanvaarden, ... het leven koesteren, ...

“En nu ik na zoveel jaren de pen weer oppak verbaast het me opnieuw hoe flexibel woorden zijn, hoezeer ze van zichzelf, of bijna van zichzelf, het meerduidige, het wisselvallige, het weinig bestendige van de dingen uitdrukken. Het is net als met de wereld zelf: instabiel als een huis dat in brand staat, als een brandend braambos. Maar dat alles doet niets af aan mijn verlangen naar olieverf, of het gruis van houtskool tussen mijn vingers, en aan het gemis van de extase die je, net als bij de liefde, voelt wanneer je het vluchtige, het broze licht vangt met een beetje olie waar steen- of metaalgruis doorheen is gemengd.”
Tomás Gonzáles (°Medellín, Colombia, 1950) studeerde filosofie aan de Universidad Nacional de Colombia. Hij was barman in Bogotá, fietsenmaker in Miami en journalist/vertaler in New-York. Na twintig jaar USA keerde hij terug naar zijn geboorteland. Zijn debuut In the Beginning Was the Sea (1983), zijn bekendste werk, werd in het Engels vertaald door Frank Wynne. De vertaling haalde de shortlist van the Independant Foreign Fiction Prize en werd ook in het Nederlands vertaald als Eerst was er de zee. La luz dificil werd in het Nederlands door Jos den Bekker vertaald als Het broze licht.(2022)
De auteur neemt ons mee in de voetsporen van David, Sara en hun drie zonen Jacobo, Pablo en Arturo, vanuit Colombia via Miami naar New York. Een Colombiaans gezin dat leeft van de opbrengsten van de schilderijen van David: geen luxueus bestaan. Maar David heeft het moeilijk, … zijn zicht (onontbeerlijk voor een schilder) laat het beetje bij beetje afweten en hij ondervindt steeds meer moeilijkheden om het juiste licht te vangen en over te brengen op zijn doeken. En dan slaat het noodlot toe: Jacobo wordt door een verkeersongeval verlamd en ondanks de goede zorgen die hij krijgt van familie en vrienden wordt de pijn ondraaglijk. De ultieme oplossing: euthanasie. Samen met zijn broer Pablo vertrekt Jacobo voor een reis naar de dood: een plek in de USA waar een zelfverkozen dood juridisch wordt toegestaan. Ondanks de aanvaarding blijft de familie wezenloos achter in hun flat in New York: de dood sluipt in hun leven, in hun doen en in hun conversaties, … maar tot op het laatste moment blijft er de twijfel en de hoop, …
“Wreed is de gemeenplaats dat hoop het laatste is wat je verliest.”

De auteur laat er geen gras over groeien: één bladzijde heeft hij nodig om de situatie te schetsen. Ook met de omgevingsbeschrijving en de nachtelijke straatgeluiden creëert hij een sfeerbeeld. Je wordt letterlijk, als door een vacuümpomp binnengezogen in het verhaal. Het hele verhaal is geschreven vanuit het perspectief van David, de verteller van het verhaal. Hij was de centrale figuur in het proces dat de familie moest doormaken. In La Mesa, Colombia, waar hij als weduwnaar woont blikt hij (tevreden?) terug naar zijn leven, de onvermijdelijke dood en het verlies van geliefden.
“Een zware hagelbui stort neer, en omdat ons huis oud is en aan de achterkant een zinken dak heeft, is het een leven van jewelste. […] Het is hetzelfde leven als het licht maakt, iets mooiers is nauwelijks voorstelbaar. Het is de destructie van het Ik, de ontbinding van het individu. De lucht ruikt naar water en naar stof en er blijft niets van je over.”

Het is voor de lezer wat opletten met de schrijfmethode van Tomás Gonzáles: hij maakt voortdurend gebruik van flash-backs die naadloos overgaan in het heden. Aandachtig blijven is de boodschap.
De dood loopt als een rode draad doorheen het verhaal. Zelfs de situering van de flat waar David en zijn familie woont heeft te maken met het thema dood: vanuit hun flat kijken zij uit op een kerkhof dat bij herhaling terugkomt in het verhaal. Naast het thema dood heeft de auteur ook aandacht voor het drugsprobleem, de huisvesting, de multiculturele samenleving in een metropool, minachting voor mensen op leeftijd,… en de tijd. De tijd speelt voortdurend een zeer belangrijke rol en David heeft er zo zijn eigen mening over.
“Ik weet niet hoeveel tijd er verstreek, of hij voor- of achteruitliep, of ik voor het raam in slaap viel of misschien een paar seconden het bewustzijn verloor. De tijd ging vooruit en achteruit, als de slinger van een klok of als een naaimachine.”
Herhaling, een stijlfiguur die de auteur zeer vaak hanteert, o.a. ook het schilderij van de veerboot en het schuimende water. Dit om te beklemtonen dat het zicht van David steeds slechter wordt. Vaak gebruikt hij ook die herhalingen om zijn personages te beschrijven: zowel fysiek als karakterieel. De ouderdom van een vrouw op het kerkhof, 95 jaar, gebruikt de schrijver dan weer om het verschil aan te geven tussen haar leeftijd en de leeftijd van zijn onfortuinlijke zoon. Daarmee plaatst de auteur drukpunten in zijn boek, elementen die beklemtoont worden om de belangrijkheid ervan aan te geven.
Gonzáles is een meesterverteller; duidelijk te merken in de dialogen die hij laat plaatsvinden. Vaak monden gesprekken al gauw uit in lange stiltes, … maar zelfs die stiltes zijn belangrijk en vertellen ons iets: de dood zit onder de huid van de personages. Aan alles voel je de dood: mensen, voorwerpen, gebeurtenissen en iedereen heeft zo zijn manier om er mee om te gaan. Ook de auteur zelf, want ondanks het zwaarwichtige thema slaagt hij er in om met de regelmaat van een klok humor te verwerken in het verhaal. Groots. Een woord dat zeker bij deze schrijver past: hij heeft alle kenmerken van een topauteur. Hij schrijft eenvoudig en hij weet waar hij met zijn verhaal naartoe wil, meer zelfs, hij weet hoe hij zal eindigen, …. Zijn beschrijvingen van de omgeving, zijn mening over het leven ‘american style’, de belabberde huisvesting in New York (inclusief de onverwoestbare kakkerlakken), de bizarre ontmoetingen die David heeft, o.a. met een verkoper van vinylplaten, … elk element heeft zijn waarde en betekenis.
Spanning? Jazeker. Als lezer weet je onmiddellijk vanaf blz. 9 wat er aan de hand is. Dat kan je trouwens ook al afleiden uit de korte inhoud op de achterflap. En toch, Gonzáles kan de spanning zeer lang vasthouden: zet Jacobo zijn plannen door of schroeft hij zijn beslissing terug?
Goochelen met woorden, woordspelingen en het gebruik van metaforen en vergelijkingen: de auteur bezit alle mogelijkheden om een breed lezerspubliek te boeien. Het zijn eigenschappen die vaak toebedeeld worden aan Zuid-Amerikaanse schrijvers: misschien beschikt hun moedertaal (Spaans) over meer mogelijkheden om beeldend te schrijven. De Colombiaan Gabriel Garcia Marquez, De Peruviaan Mario Vargas Llosa, de Colombiaan Juan Gabriel Vásquez, de Chileense Isabel Allende, de Mexicaan Guillermo Arriaga en de Spaanse Carlos Ruiz Zafόn om er maar enkele te noemen: stuk voor stuk woordkunstenaars. Het is een vaststelling waar je niet naast kan kijken.
“Twee kleine zeilbootjes, wit als meeuwen, voeren door het stille water dat in de verte donkerblauw was en donkergroen waar de golven stuksloegen en vervolgens hun brokaatgewaden over het zand spreidden.”

Het broze licht is een beeldende roman. David schrijft als het ware zijn verhaal zoals hij het ziet door zijn schildersogen. Hij legt nuances, kleur- en lichtschakeringen bij de mensen uit zijn omgeving zodat ieder van hen een plaatsje krijgt in het geheel van het schilderij dat netjes omkaderd wordt door de thema’s. Zo is er de bloedmooie Venus die pijnverzachtende massages geeft aan Jacobo, de eigenzinnige en wispelturige Amber, vriendinnetje van Arturo, Michaël, met zijn hilarische medische taalgebruik en lotgenoot van Jacobo, de bezorgde huishoudster Angela, de Russische eenzaat Anthony die Portugees praat en natuurlijk Sara, de moeder die op het punt staat een zoon te verliezen. Het is een schilderij van letters waarin hij het psychische lijden van elk individu vastlegt op papier. Maar mensen zijn broos, net zoals het licht dat voortdurend verandert. Veel hangt af van het standpunt van waaruit je kijkt. Centraal staat hijzelf; verbonden met familie en vrienden, die elk op hun eigen manier de kans krijgen om de gebeurtenissen te verwerken. Hij neemt het leven als uitgangspunt om de dood en het verlies te benaderen, … en misschien is dat nog de beste manier, … Het laatste woord in het boek zegt veel, …
“Vantasties.”

Fantastisch, ja, dat is Het broze licht. Een kleinood van 139 bladzijden waarin zoveel levenswijsheid zit: een lach, een traan, ach, het ligt zo kort bij elkaar. Tomás Gonzáles heeft mensenkennis en hij heeft mij overtuigd om zijn eerder vertaalde werk, Eerst was er de zee ,Duivelspaardjes, en Ontij te gaan lezen.
Een aanrader.

Ik geef Het broze licht van Tomás Gonzáles vijf sterren.
Een welverdiende pluim voor de vertaler Jos den Dekker.




Hartelijk dank aan Meridiaan Uitgevers voor het leesexemplaar.