Cynisme met een grimlach
Net als in zijn vorige werk ontrafelt de Spaanse schrijver Rafael Chirbes (1949) in zijn nieuwste roman Aan de oever op haarscherpe wijze de recente geschiedenis van het Iberische schiereiland. Opnieuw wisselt hij daarbij van perspectief, zo goed als zonder aankondiging of aftiteling, behoudens een paar cursiveringen. Is de zakenman Francisco, een opportunist pur sang en zoon van een falangist, aan het woord, Liliane, de Colombiaanse huishoudster van de timmerman Esteban en zijn dementerende vader, Esteban zelf of een van de werknemers, of iemand van het informele vriendenclubje dat eens in de zoveel tijd samenkomt?
Het deert niet, want het gaat om wat de personages te berde brengen – dat klinkt logisch, maar is niet vanzelfsprekend –, onder meer over de veranderende maatschappij, het geloof, de (economische) vluchtelingenstroom, werkloosheid, de afkalvende zorg, de terugtrekkende overheid en de beerputten van het grote geld. Om maar eens een paar hangijzers te noemen die natuurlijk niet alleen in Spanje voor verhitte discussies zorgen. Eigenlijk spreekt de schrijver met één entiteit, één ziel , zonder daarbij, van elementair belang, ook maar een enkele keer ‘de kop op de pagina op te steken’. Als de acteur die, vrijwel altijd onverteerbaar, de kijker direct in de camera aanspreekt. Chirbes probeert via de verschillende personages al de facetten van de menselijke ziel te laten zien.
Esteban is begin zeventig en is van jongs af werkzaam geweest in de meubelmakerij van de familie. Niet dat hij geen ambities had, maar het is er eenvoudigweg niet van gekomen. Hij is ook altijd bij zijn ouders blijven wonen. Zijn moeder is geruime tijd geleden overleden. Esteban was haar lievelingetje, net als zijn zusje Carmen dat van zijn vader is, of beter: was. Zij is naar de grote stad vertrokken en vader heeft zich teruggetrokken in zijn eigen beperkte wereld. (Waar hij eigenlijk altijd al in vertoefde. Een engagement met de wereldproblematiek, voor empathie met de kinderen is eigenlijk geen tijd.)
Vader heeft als communist gevochten tijdens de burgeroorlog en na afloop een drietal jaren in de gevangenis gezeten. Zoals zo vaak had hij zijn gefnuikte ambitie graag door zijn zoons verwezenlijkt willen zien. Maar de oudere broer van Esteban begint een garage en Esteban maakt de school voor schone kunsten niet af. Hij is geen beeldhouwer, geen bevlogen handwerkman. Hij is – zoals veel personages in de romans van Chirbes – teleurgesteld in het leven, maar berust daarin. Ja, er was liefde. Een naar het leek wederzijdse grote liefde. Maar Leonor kwam oorspronkelijk uit de nabijgelegen stad, was weliswaar de dochter van een visserman, maar zag in wijnschrijver en entrepreneur – én beste vriend van Esteban – Francisco een beter toekomstperspectief.
Te laat, veel te laat, besluit Esteban om alles op het spel te zetten. Voor Leonor hoeft hij dat niet meer te doen. Zij is, nadat ze onder de hoede van Francisco uitgegroeid was tot een haute cuisine chef, vroegtijdig aan een fatale ziekte overleden. Hij wil nog eenmaal, krampachtig bijna, zijn vleugels uitslaan en vervalst daarvoor de handtekening van zijn tirannieke vader om aan de bankrekeningen te kunnen komen, legt daar zijn stiekem vergaarde eigen centjes bij en beleent de meubelmakerij en een stuk grond dat eigendom is van de familie. Dit alles met het doel partner te kunnen worden in een vastgoedproject.
Maar de markt is sindsdien ingestort. De bouw ligt stil en de bank legt beslag. Zijn beoogde compagnon, de mooiprater Pedrós, is met de noorderzon, c.q. de oosterzon vertrokken. Wat voor toekomst heeft Esteban nog? Waarom zou je die zieltogende bejaarden maar onbeperkt in leven houden? Chibres trekt fel van leer tegen de bankiers, speculanten en de verregaande corruptie bij dergelijke projecten, net als in zijn roman Crematorium (2010). De drang om zonder enige scrupules buitensporig groot te worden, waarbij het kleine, het menselijke uit het oog wordt verloren. Geld koopt, ook in het geval van Francisco, onschuld voor de nakomelingen.
De brave gepensioneerde is puur theater. Chibres toont aan dat er werkelijk geen onschuldig mens bestaat. Esteban en consorten zijn cynisch, maar het is een cynisme met een grimlach, dat direct een spiegelreflex bij de lezer oproept. Aan de oever gaat over onderlinge verhoudingen die, uiteraard, aan verandering onderhevig zijn. Over de pijn van het ouder worden, over het verlies van kennis, over de onmacht ten opzichte van de dood maar evengoed ook over de verdwijnende arbeidersklasse en arbeidsethiek, de negatieve connotatie van het ondernemen, de steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, de fake vriendschappen op computernetwerken, de sensatiezucht van de (tv)media als ook over supermarktvoedsel en het verloren contact met de natuur.
Waar gaat deze roman zo tussen neus en lippen niet over? De kracht is dat het allemaal in één vloeiende beweging wordt gebracht en dat je niet het idee hebt dat je belerend wordt toegesproken.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Guus Bauer
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
