Cynisme met een grimlach
Net als in zijn vorige werk ontrafelt de Spaanse schrijver Rafael Chirbes (1949) in zijn nieuwste roman Aan de oever op haarscherpe wijze de recente geschiedenis van het Iberische schiereiland. Opnieuw wisselt hij daarbij van perspectief, zo goed als zonder aankondiging of aftiteling, behoudens een paar cursiveringen. Is de zakenman Francisco, een opportunist pur sang en zoon van een falangist, aan het woord, Liliane, de Colombiaanse huishoudster van de timmerman Esteban en zijn dementerende vader, Esteban zelf of een van de werknemers, of iemand van het informele vriendenclubje dat eens in de zoveel tijd samenkomt?
Het deert niet, want het gaat om wat de personages te berde brengen – dat klinkt logisch, maar is niet vanzelfsprekend –, onder meer over de veranderende maatschappij, het geloof, de (economische) vluchtelingenstroom, werkloosheid, de afkalvende zorg, de terugtrekkende overheid en de beerputten van het grote geld. Om maar eens een paar hangijzers te noemen die natuurlijk niet alleen in Spanje voor verhitte discussies zorgen. Eigenlijk spreekt de schrijver met één entiteit, één ziel , zonder daarbij, van elementair belang, ook maar een enkele keer ‘de kop op de pagina op te steken’. Als de acteur die, vrijwel altijd onverteerbaar, de kijker direct in de camera aanspreekt. Chirbes probeert via de verschillende personages al de facetten van de menselijke ziel te laten zien.
Esteban is begin zeventig en is van jongs af werkzaam geweest in de meubelmakerij van de familie. Niet dat hij geen ambities had, maar het is er eenvoudigweg niet van gekomen. Hij is ook altijd bij zijn ouders blijven wonen. Zijn moeder is geruime tijd geleden overleden. Esteban was haar lievelingetje, net als zijn zusje Carmen dat van zijn vader is, of beter: was. Zij is naar de grote stad vertrokken en vader heeft zich teruggetrokken in zijn eigen beperkte wereld. (Waar hij eigenlijk altijd al in vertoefde. Een engagement met de wereldproblematiek, voor empathie met de kinderen is eigenlijk geen tijd.)
Vader heeft als communist gevochten tijdens de burgeroorlog en na afloop een drietal jaren in de gevangenis gezeten. Zoals zo vaak had hij zijn gefnuikte ambitie graag door zijn zoons verwezenlijkt willen zien. Maar de oudere broer van Esteban begint een garage en Esteban maakt de school voor schone kunsten niet af. Hij is geen beeldhouwer, geen bevlogen handwerkman. Hij is – zoals veel personages in de romans van Chirbes – teleurgesteld in het leven, maar berust daarin. Ja, er was liefde. Een naar het leek wederzijdse grote liefde. Maar Leonor kwam oorspronkelijk uit de nabijgelegen stad, was weliswaar de dochter van een visserman, maar zag in wijnschrijver en entrepreneur – én beste vriend van Esteban – Francisco een beter toekomstperspectief.
Te laat, veel te laat, besluit Esteban om alles op het spel te zetten. Voor Leonor hoeft hij dat niet meer te doen. Zij is, nadat ze onder de hoede van Francisco uitgegroeid was tot een haute cuisine chef, vroegtijdig aan een fatale ziekte overleden. Hij wil nog eenmaal, krampachtig bijna, zijn vleugels uitslaan en vervalst daarvoor de handtekening van zijn tirannieke vader om aan de bankrekeningen te kunnen komen, legt daar zijn stiekem vergaarde eigen centjes bij en beleent de meubelmakerij en een stuk grond dat eigendom is van de familie. Dit alles met het doel partner te kunnen worden in een vastgoedproject.
Maar de markt is sindsdien ingestort. De bouw ligt stil en de bank legt beslag. Zijn beoogde compagnon, de mooiprater Pedrós, is met de noorderzon, c.q. de oosterzon vertrokken. Wat voor toekomst heeft Esteban nog? Waarom zou je die zieltogende bejaarden maar onbeperkt in leven houden? Chibres trekt fel van leer tegen de bankiers, speculanten en de verregaande corruptie bij dergelijke projecten, net als in zijn roman Crematorium (2010). De drang om zonder enige scrupules buitensporig groot te worden, waarbij het kleine, het menselijke uit het oog wordt verloren. Geld koopt, ook in het geval van Francisco, onschuld voor de nakomelingen.
De brave gepensioneerde is puur theater. Chibres toont aan dat er werkelijk geen onschuldig mens bestaat. Esteban en consorten zijn cynisch, maar het is een cynisme met een grimlach, dat direct een spiegelreflex bij de lezer oproept. Aan de oever gaat over onderlinge verhoudingen die, uiteraard, aan verandering onderhevig zijn. Over de pijn van het ouder worden, over het verlies van kennis, over de onmacht ten opzichte van de dood maar evengoed ook over de verdwijnende arbeidersklasse en arbeidsethiek, de negatieve connotatie van het ondernemen, de steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, de fake vriendschappen op computernetwerken, de sensatiezucht van de (tv)media als ook over supermarktvoedsel en het verloren contact met de natuur.
Waar gaat deze roman zo tussen neus en lippen niet over? De kracht is dat het allemaal in één vloeiende beweging wordt gebracht en dat je niet het idee hebt dat je belerend wordt toegesproken.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Guus Bauer
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
