Geld: van middel tot doel
Yanis Varoufakis (1961), wiskundige, statisticus, gepromoveerd econoom, maar bovenal bekend als minister van Financiën van het nieuwe Griekse kabinet, doet met De economie volgens Yanis Varoufakis zoals uitgelegd aan zijn dochter, een boekje open over zijn theorieën aangaande de markteconomie. Varoufakis was voordat hij zijn ministerpost aanvaarde hoogleraar economische theorie aan de universiteit van Athene en wordt een van de onmisbare stemmen genoemd in het debat over de wereldwijde crisis.
Nu, en die stem heeft hij de laatste maanden duidelijk laten horen. Men vindt dat hij dwarse ideeën heeft. Maar is dat wel zo? Is zijn visie wellicht helemaal zo gek nog niet? Is het ‘de waarheid’ wellicht die zoals altijd extra pijn doet? Na lezing van het voorliggende werk lijkt in ieder geval de halsstarrigheid van Varoufakis verklaard.
Varoufakis is een kind van de dictatuur. Hij groeide op tijdens het kolonelsregime in het Griekenland van 1967 – 1974. Europa, bij monde van de radiozender Deutsche Welle, was voor hem het beloofde land, een bron van hoop voor een, naar het scheen, niet zo rooskleurige toekomst. Het boek wat hij specifiek voor zijn net studerende dochter heeft geschreven, aar eigenlijk natuurlijk voor eenieder die op zoek is naar ‘de waarheid’, ziet hij als een ‘kleine opgeheven vuist tegen de recente tendens bij Europese volken zich uit elkaar te laten drijven door een gemeenschappelijke munt, terwijl ze tot de uitvoering daarvan steeds nader tot elkaar kwamen.’
Een behoorlijke paradox, lijkt het. Een gemeenschappelijke munt die zorgt voor tweedracht. Varoufakis steekt de hand in eigen boezem en geeft de economen de schuld van de erosie van de economie, het loskoppelen van de markteconomie van de politiek, filosofie en cultuur. ‘Economie is te belangrijk om alleen aan economen over te laten.’ De aloude markten die niet meer in dienst zijn van de gemeenschap, maar een doel op zich zijn geworden. Dit boek is geenszins een aanklacht tegen Europa, het is eerder een onderzoek van de schrijver naar zijn eigen begrip van de materie. Op het moment dat je voor jezelf de zaken duidelijk hebt gemaakt, dat je hebt gewogen en grenzen hebt gesteld, kun je het immers pas aan derden écht duidelijk maken. Dit boek is een pleidooi voor een humanere invulling van het begrip ‘economie’, niet voor niets van oorsprong een Grieks woord. Oiko- nomia in de betekenis van huishoudkunde. Het teruggeven van de markten aan de mensen.
Verwacht geen gortdroge verhandelingen van de ex-hoogleraar. Hij doet zijn uiterste best om met onorthodoxe voorbeelden zijn theorie inzichtelijk te maken en begint bij de geschiedenis van het geldsysteem, van de handel. Ja, waarom vielen de Aboriginals Engeland niet binnen? Hun samenleving had geen behoefte aan ontwikkeling van de landbewerking omdat er meer dan voldoende te eten was down under. Ze waren tevreden met schilderen, muziek maken en dromen uitleggen. Daarom hebben ze nooit een schrift ontwikkeld. Imperialisme is vrijwel uitsluitend ontstaan in Eurazië. Daar waar landbouwoverschotten ontstonden. Overschotten die beheerd en verdedigd moesten worden.
Daarna legt hij heel duidelijk het verschil tussen belevingswaarde en ruilwaarde uit. Een mooie gotspe: ‘Niemand cynischer dan de econoom die van mening is dat de enige waarde de ruilwaarde is, en zo de belevingswaarde devalueert tot iets waar in de maatschappij geen vraag meer naar is omdat alles wordt beoordeeld aan de hand van marktcriteria. Op een gegeven moment zijn alle producten die je maakt uitsluitend nog handelswaar en niet meer bestemd voor eigen gebruik, voor de belevingswaarde.’ Een boek bijvoorbeeld, is steeds vaker alleen nog maar een commercieel vehikel.
Varoufakis geeft vervolgens pijnpunten aan in de geschiedenis. Het ontstaan van fabrieken tijdens de Industriële Revolutie bijvoorbeeld. De veranderende wereld, tegelijkertijd in goede en slechte zin! Meer vrijheid door de machine, zou je denken, maar het heeft de mens juist gekneveld. Gezorgd voor ongekende armoede, bittere werkomstandigheden. Grote rijkdom en pure armoede die naast elkaar bestonden (en nog steeds bestaan, c.q. worden gevoed). Varoufakis definieert ‘schuld’ en ‘rente’ met behulp van Doctor Faustus van Christopher Marlowe. En passant geeft hij een mooie literaire vergelijking tussen de zestiende-eeuwse oorspronkelijke versie van Marlowe en de meer gangbare versie van Goethe uit de negentiende eeuw. Bij Goethe ontkomt Faust wel aan de Hel. Een duidelijke veranderende kijk op het morele aspect van het vragen van rente voor een lening.
Schuld staat aan het begin van de economische keten en productie aan het einde. Varoufakis haalt ook een fabel onderuit met betrekking tot het bancaire stelsel. Bankiers zijn – wat ooit hun fundamentele taak was – allang geen bemiddelaars tussen leners en spaarders meer. De bankier grijpt waarde uit de toekomst, leent die aan een ondernemer in het heden zodat deze de productie op gang kan brengen. Door steeds meer uit de toekomst te lenen, destabiliseert de bankier het precaire evenwicht. Evengoed verwachten ze op het moment dat ze dreigen om te vallen door de Staat te worden gered.
Varoufakis ontkracht op overtuigende wijze mythes. Wanneer je zijn verklaringen van schuld, winst, rijkdom, krach en crisis leest, met onder meer Doctor Frankenstein en de film The Matrix als ‘dragers’ van zijn bijtijds amusante uitweidingen, lijken ze voor de hand te liggen, maar bevatten in al hun simpelheid een subtiele complexiteit. De schrijver, toch opmerkelijk voor een hoogleraar economische theorie, ziet zijn stiel niet als een wetenschap. Ja, je kunt wiskundige modellen gebruiken, maar empirisch, zoals bijvoorbeeld in de natuurkunde, kan een economische hypothese niet getoetst worden. Varoufakis is een filosoof. Hij heeft een tot nadenken stemmend boek geschreven, een boek dat je de ogen opent. Uiterst actueel ook nog eens, terwijl het van alle tijden verhaalt. Een waarheid die wel behoorlijk bitter is.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Guus Bauer
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
