Precies genoeg woorden
Grote geschiedenis kan per definitie beter in een klein decor worden opgevoerd. De impact, de beleving van bijvoorbeeld de val van de Berlijnse Muur kun je beter aan de hand van één of twee personages vertellen. Mensenmassa’s die oversteken maken geen indruk, veralgemeniseren de wereldgebeurtenis. Denk ook aan het Syrische jongetje dood in de branding. Die (media)momentopname dringt beter tot de mensen door dan de ongetwijfeld duizenden die hem in het oorlogsgebied voorgingen. De kracht van het symbool, het samengebalde dat zich als het ware na verloop van tijd in je borstkas uitzet, als het goed is explodeert.
Schrijfster en beeldend kunstenaar Chaja Polak (1941) kun je een laatbloeier noemen. Ze begon te publiceren in 1989 en heeft inmiddels veertien boeken op haar naam staan, waaronder acht romans en drie verhalenbundels. Wachten met debuteren wil nog weleens vruchten afwerpen. Het oeuvre van Polak wordt gekenmerkt door een fijnzinnige, overdachte stijl. Ook in de nieuwste roman Twintig minuten schrijft ze heel precies, heel terughoudend.
Hoofdpersoon Bronia Kaufmann, een gepensioneerde bibliothecaresse, leeft in Parijs al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in parallelle werelden. Haar man Louis is steeds vaker op escapistische reizen die waarschijnlijk niet altijd alleen maar zakelijk zijn. Hun dochter Evelyne is arts in een kinderziekenhuis in Israël. Daarnaast heeft Bronia nog twee vriendinnen waarmee ze in het kamp een brits deelde. Vriendinnen die ze alleen ver van huis, in Bergen aan zee, wil treffen. Bronia schermt al jaren haar verleden af voor haar gezin, voor haar omgeving. Een ‘gewoonte’ die zo diep is ingesleten dat blootgeven eigenlijk niet meer tot de mogelijkheden behoort. Zo op het oog is ze behoorlijk laconiek.
‘Hoe warm ook, met korte mouwen vertoon ik me op mijn leeftijd niet meer buiten. En het nummer op mijn onderarm, ach, daaraan ben ik gewend. Soms vragen ze me of ik bang ben mijn telefoonnummer te vergeten.’
Het bekende verzwijgen heeft echter haar hele leven bepaald. Bronia heeft nooit liefde kunnen tonen, vooral niet aan haar dochter. Ze wil, nu Evelyne voor een paar dagen naar een congres in Parijs komt, eindelijk uitleg geven. Wil haar geheim delen met man en dochter. Het besluit is genomen, maar hoe het juiste tijdstip te bepalen voor de ontsteking van deze behoorlijk geladen bom?
Polak weet de aarzeling van Bronia zelfs op zinsniveau te laten doorklinken. Effectief proza voor ontwijkend gedrag. Evelyne is geland en wacht, zoals afgesproken, tot haar moeder haar met de auto komt halen. Maar Bronia kan het eenvoudigweg niet, ook al ziet ze er naar uit.
‘Neem de bus,’ opper ik.
‘Mama, je wist dat ik kwam.’
‘Vergeef het me,’ zeg ik alleen maar.
Bronia neemt de auto om na te denken, rijden voor het rijden. Een gevaar op de weg welhaast, want ze concentreert zich eerder op haar gedachten, op haar beweegredenen, op haar leven sinds haar repatriëring. Polak geeft hier af en toe wat gas. Her en der een zinnetje dat de lezer vooraanschouwelijk maakt.
‘Vol begrip is ze [ Evelyne], altijd maar weer vol begrip maar waarvoor ze begrip opbrengt weet ze niet, dat is ook onmogelijk, ze kent maar een stukje van het verhaal, ze weet alleen wat Louis ook weet.’
Namelijk dat Bronia zonder ouders is teruggekeerd. Maar ze heeft, naar haar gevoel, nog iemand in de steek gelaten. Al hebben, om het vermelde motto van Tacitus aan te halen, anderen het gedaan en iedereen het laten gebeuren. Het is iets dat alleen haar twee vriendinnen uit het kamp weten. Geen wonder dat ze die weghoudt van haar man en dochter. Polak weet Bronia met haar tekst te ‘demonteren’. Je ziet de verschillende werelden waaruit zij bestaat, de wanhoop over de schisma’s. En het in haar bijna vastgeklonken idee dat de werelden niet te verenigen zijn. De verwijdering die ontstaat door het aloude zwijgen. Te lang, veel te lang en is het dan niet te laat, veel te laat?
Polak verweeft een enkel verhaal dat Bronia met zich meedraagt en voert soepel de buren van de begane grond op, een Algerijnse familie die met matig succes in het gebouw een supermarktje uitbaten. Toen de oude, overwerkte moeder een keer ziek te bed lag, heeft Bronia tegen de slapende vrouw haar geheim verteld. Nu verlangt ze haar aanwezigheid en vreest die tegelijk. Met een slaapwandelende hand op haar hoofd, heeft de oude vrouw Bronia namelijk opgenomen ‘in haar cirkel van zwijgen’.
Het hele ‘tweede’ leven van Bronia is dat van aantrekken en afstoten. Ze houdt beslist van haar dochter, maar op afstand, wanneer ze in Haifa is in het kinderziekenhuis. Zodra ze voor haar neus staat, verstart ze. Iets dat ze eigenlijk ook heeft overgedragen op Evelyne.
De kracht van de tekst van Polak zit in de klein gehouden beelden. Zittend in een park stelt Bronia zich de onthulling van haar geheim en de reactie van haar dochter voor. Ze denkt, empathisch als Evelyne is, dat zij waarschijnlijk troost zal bieden, dat ze de armen om haar heen zal slaan, zal huilen en Bronia op de wangen zal kussen. Samengebald ongemak:
‘Ik zal haar niet wegduwen en me niet losmaken uit haar omhelzing, als het me lukt.’
De droge wending, de komma die alles zegt. Bronia oefent haar geheim in het tweede gedeelte van de roman als het ware op de lezer. Het is intens verwoord, schuurt af en toe tegen het sentiment aan, maar de taal van Polak is hier de reddende engel. Eenvoudigweg mooi.
Als je jong bent denk je dat je het leven naar je hand kunt zetten.
‘Dat wat je overkomt en meemaakt, peinsde ik, stuurt je een daardoor bepaalde richting uit, zet je ergens neer, zonder handen en voeten.’
‘Mijn ouders verstarren tot een foto die verbleekt, kleur verliest en de zwart-witfoto wordt die ik niet meer bezit.’
Hoe overleef ik het overleven. Zoals zo velen vraagt ook Bronia zich af waarom zij wel, en de anderen niet. Het is duidelijk dat voor het indringend opvoeren van een dilemma, van een verterend schuldgevoel, geen lappen tekst nodig zijn. Deze roman heeft precies genoeg woorden. Polak weet de intensiteit van het verlies kernachtig bij de lezer over te brengen. Een ontroerend open einde.
Twintig minuten is overigens de tijd die het kon duren voordat jonge, gezonde mensen in de gaskamer daadwerkelijk waren gestikt.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Guus Bauer
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
