Verjaardagscadeau met een freudiaanse tint

Kristien Hemmerechts (1955) schuwt de controverse niet. In haar vorige roman De vrouw die de honden eten gaf, schrok ze er niet voor terug om de vrouw van het monster en kindermoordenaar Marc Dutroux op te voeren. Dit keer heeft ze het lef om een echte spiegelroman neer te zetten. In het radioprogramma Nooit Meer Slapen verklaarde Hemmerechts dat ze met haar nieuwste boek Alles verandert, een hommage brengt aan de Zuid-Afrikaanse auteur en Nobelprijswinnaar Literatuur J.M. Coetzee. Ter gelegenheid van haar 60ste verjaardag wil ze dat feestelijk vieren met een roman die haar echt op het lijf is geschreven. De jarige schrijfster heeft het koudweg aangedurfd, de belangrijkste personages van Coetzees In ongenade een ander geslacht toe te kennen, waarbij ze een hij naar een zij omtovert. Haar verhaal speelt zich af in het behoorlijk preutse België, terwijl dat van Coetzee plaatsvindt in Zuid-Afrika.

“Vriendschap veronderstelt gelijkheid en gelijkwaardigheid, en die bestaan niet tussen docenten en studenten, ook niet wanneer een docente een studente bij zich laat intrekken. Zij en Agnieszka waren geen gelijken, konden geen gelijken zijn. En dus was hun liefde gedoemd. Liefde. Als liefde betekent dat alle voorzichtigheid overboord wordt gegooid, dan was het liefde. Is het liefde.”

Iris Verdonck heeft het ver geschopt op professioneel gebied, ze is een literatuurprofessor. Privé slaagt ze er echter niet in een langdurige relatie met een man op te bouwen. Tot op het ogenblik dat ze haar hart verliest aan Agnieszka, een ravissante Poolse studente. Het meisje beschuldigt Iris van seksuele intimidatie. Dit feit zal uiteindelijk verstrekkende gevolgen hebben voor Iris’ verdere loopbaan en staat haar geloofwaardigheid op de helling. Vervolgens gaat ze op zoek naar haar verdwenen zoon; ze vindt hem wel maar het gaat van kwaad naar erger als ze wordt geconfronteerd met drie Somalische vrouwen. ‘Professor’ Iris moet uiteindelijk aanvaarden dat alles veranderd is en het nooit meer zal zijn zoals het ooit is geweest. Pas dan kan ze een nieuwe identiteit proberen op te bouwen.

Alles verandert is geen ordinair of vulgair stationsromannetje met literaire pretenties, dit boek is een onvervalste Hemmerechts. Ze zal zeker sommige lezers choqueren en gaat, zoals haar fans intussen wel weten, geen taboe uit de weg. Waarom zou ze? In haar typische en vloeiende schrijfstijl, in loepzuiver Nederlands, gaat ze in het offensief en verzet ze zich tegen het haantjesgedrag van het mannelijke mensenras. Je kan er niet omheen: seksualiteit speelt hier een vooraanstaande rol, alsook het erg actuele vluchtelingenprobleem dat in het tweede gedeelte aan bod mag komen. Ze daagt haar lezers uit, en zichzelf, ongetwijfeld één van haar belangrijke troeven als auteur. Hemmerechts geeft tevens de mondialisering een extra steuntje in de rug, ze voert immers in haar boek een internationaal gezelschap van Poolse en Afrikaanse personages - en wat voor personages - op. Iris Verdonck wekt als hoofdkarakter geen empathie op; seksueel misbruik door een vrouw wordt zeker niet met gejuich onthaald.

Deze schalkse roman is van een hoog niveau; de lezer snuift de academische sfeer op en degusteert met plezier de rake dialogen. Af en toe flirt de auteur met de grenzen van de geloofwaardigheid, maar doet Coetzee dat ook niet? Alles verandert is een ongekuiste roman, waarin ‘grande dame’ Hemmerechts opnieuw haar maturiteit als Vlaamse schrijfster ruimschoots etaleert. Je mag haar verjaardagscadeau een freudiaans getint boek noemen, waarvan ze de plot van Coetzee heeft overgenomen.