Een vat vol emoties en waanzin

In de reeks Cossee Century verscheen onlangs een herziene vertaling van De nacht in Lissabon, een originele roman van de intrigerende schrijver Erich Maria Remarque (1898-1970). Het is erg moeilijk te beslissen wat je wel en wat niet over hem gaat vertellen… Zijn leven en werk zijn zodanig kleurrijk, dat je erover een indrukwekkend boek zou kunnen schrijven. Hij werd geboren als Erich Paul Remark, met de Duitse nationaliteit. Na zijn emigratie naar de Verenigde Staten in 1939 verkreeg hij ginds het Amerikaanse staatsburgerschap. De auteur werd wereldberoemd met Van het westelijk front geen nieuws uit 1929. Ook De nacht in Lissabon behoort tot zijn topromans.

1942, een duistere nacht aan de kade in Lissabon. Hij – de verteller – is nog maar net het Duitsland van Hitler ontvlucht, samen met zijn vrouw Ruth. Ze hebben hun hoop, om Europa per boot te kunnen verruilen voor Amerika, bijna opgegeven. Er is immers slechts één groot en onoplosbaar probleem: er is geen geld voor de overtocht. Dan gebeurt wat onmogelijk wordt geacht: hij wordt ’s nachts op de kade aangesproken door een onbekende man, die zichzelf voorstelt als Joseph Schwarz. Als bij wonder krijgt de naamloze emigrant een wel heel bijzonder aanbod. Schwarz biedt hem twee keurige visa én boottickets aan om naar Amerika te reizen. Er is slechts één voorwaarde: de man zonder naam moet naar het levensverhaal luisteren van zijn weldoener. Het wordt een boeiende nacht om nooit te vergeten. De Verenigde Staten blijven intussen lonken als de ultieme beloning…

Heel erg knap, hoe Remarque in De nacht in Lissabon verrassend en inventief uit de hoek komt. Hoe hij het perspectief van de emigrant weergeeft, van de vluchteling die plots door het levenslot weer uitzicht krijgt op een betere toekomst. Terwijl de ander neerbuigend zijn bestemming moet aanvaarden. Hoe een waanzinnige oorlog niet alleen soldaten vermoordt, maar ook gewone mensen vernietigt, lichamelijk én geestelijk. Hoe opvallend actueel en ‘vers van de pers’ een oudere roman na ruim 50 jaar nog zijn kan… De vertaling door Fréderique van Schouwen klinkt heel helder, een lovenswaardige prestatie.

"Ik had haar natuurlijk gewoon de waarheid kunnen zeggen, maar daarvoor was ik niet kalm genoeg. In dit verband bestaan er trouwens twee waarheden: één waarbij je je blootstelt en een tweede, strategische waarbij je niets prijsgeeft. In vijf jaar had ik geleerd dat je, als je je blootstelt, niet verbaasd moet zijn dat er op je geschoten wordt."

Het leven van de familie Schwarz wordt haarscherp weergegeven. De lezer krijgt een mooi inzicht hoe het leven verliep van vluchtelingen in Europa tijdens het begin van de Tweede Wereldoorlog. Ontroerend wordt het als Joseph van zijn Helen verneemt wat er met haar echt aan de hand is. Toch wordt de romantiek niet opgeschroefd en blijft het drama overheersen. Op een bijna voelbare wijze vertelt de auteur openlijk over het leven in de concentratiekampen. Vanaf het prille begin hangt er een benauwende spanning boven het verhaal. Je wilt niets anders dan zo snel mogelijk weten hoe het gaat eindigen. Volgt er uiteindelijk een gelukkige, of wordt het een noodlottige afloop?...  De nacht in Lissabon: een vat vol emoties en waanzin.