Laat postuum succes, steeds brandend actueel

Hij is slechts drieëntwintig in 1938 wanneer hij De reiziger schrijft. Zoals hij ook sterft: erg jong. Zijn boek verschijnt eerst in Engeland (in een Engelse vertaling) in 1939; een jaar later ook in Amerika. Dan volgt Frankrijk nog; verder blijft het imposante verhaal van de Duitse Ulrich Alexander Boschwitz (1915-1942) gedurende bijna acht decades liggen, opgeslagen in een Duits archief. Totdat redacteur, speurneus en ‘herontdekker’ van verloren pareltjes Peter Graf zich ermee gaat bemoeien en het typoscript bewerkt. Zo is deze overtuigende roman voortaan eindelijk beschikbaar in de originele taal: het Duits. Vertaald naar het Nederlands door Izaak Hilhorst en Irene Dirkes.

In Berlijn, november 1938, ontsnapt de Joodse welgestelde zakenman Otto Silbermann precies op tijd aan de naziprogroms (Jodenvervolgingen), waardoor hij uiteindelijk alles en iedereen verliest. Het leven van Otto zal nooit meer hetzelfde zijn; als een opgejaagde vluchteling probeert hij onzichtbaar te blijven. Hij wil naar het buitenland; weg uit zijn Duitsland waar iedereen gek is geworden. Het lukt hem niet, tevergeefs poogt hij de Belgische grens over te steken. Hij reist dan maar met de trein van de ene Duitse stad naar de andere; met slechts één enkel doel: uit de handen blijven van de nazi’s. Als een rat in de val volhardt hij in de boosheid; zou hij te naïef zijn? Ten slotte slaan de stoppen bij hem door, veroorzaakt door de onhoudbare stress van zijn constante schrik. Men sluit hem op in een instelling, als een krankzinnige.

“Wat is er nu eigenlijk aan de hand, vroeg hij zich af. Je hebt problemen, je wordt lastiggevallen, zeker. Maar ze laten je ook weer met rust, je kunt gewoon emigreren. Het valt allemaal wel mee, want je leeft nog, je leeft, ondanks alles.”

Dit is een van de vele innerlijke monologen van het hoofdpersonage, waarbij Otto zijn vaak paranoïde gedachten toevertrouwt aan het papier. Proef die vreselijk zure smaak; huiver van de grauwe en grimmige sfeer in Duitsland net vóór de Tweede Wereldoorlog. Boschwitz neemt ruimschoots zijn tijd om de gebeurtenissen weer te geven; hij hanteert tevens een ongecompliceerde taal. Gevoelens van woede, vijandigheid, bedroefdheid en machteloosheid borrelen tijdens het lezen op. De reiziger is een levensecht verhaal, neergeschreven op een dan wel trage, maar toch bijzonder overtuigende wijze. De auteur beschrijft glashelder hoe Otto Silbermann omgaat met zijn uitzichtloze situatie; met zijn panische angsten die hem heel zuur zullen gaan opbreken. Als het belangrijkste karakter wordt hij diepgaand en geloofwaardig neergezet. Menselijk in een onmenselijke context, waarbij de gevolgen van Kristallnacht en de concentratiekampen opnieuw angstwekkend dichtbij komen. Weglopen of vluchten: het is veel meer dan gewoon maar een boeiend thema voor een pakkend verhaal.  

Ulrich Alexander Boschwitz komt om het leven wanneer het schip - waarmee hij onderweg is naar Engeland – wordt getorpedeerd door een Duitse onderzeeër. Dit en nog veel meer lees je in het verhelderende nawoord, geschreven door ‘herontdekker’ Peter Graf. De reiziger is een roman, mooi in zijn eenvoud, krachtig door zijn inhoud. Een laat postuum succes, nog steeds brandend actueel en helemaal niet aan tijd gebonden.