Een woordenrijk en fragiel document

“De bladzijden hierna bevatten inderdaad alles wat ik me herinner en ook alles wat ik heb vernomen over mijn vader, mijn moeder, mijn zus, mijn grootouders van vaderszijde, twee ooms en een oudtante, die in 1943 en 1944 in Auschwitz overleden zijn. Alleen een aangetrouwde tante is teruggekeerd. Ik was vijfenhalf jaar oud.”

Parijs lijdt zwaar onder de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. Marcel Cohen (1937) is op dat moment nauwelijks vijf jaar oud. Te jong om zich nu nog veel te herinneren wat er in die periode is gebeurd, meer dan zeventig jaar later. In acht portretten, uitvoerig of erg kort, probeert hij het verleden van zijn gedeporteerde Joodse familie te achterhalen.

Het resultaat van zijn zoektocht heet Het innerlijke toneel [ Feiten ], een fragiel maar eerlijk document. Cohen heeft een flink stuk van de wereld gezien tijdens zijn reizen en verblijven als journalist. Zijn werk is verkrijgbaar in vele talen; hij won eveneens verschillende prijzen.

Zoals de ondertitel het ook al duidelijk aangeeft: het gaat in dit boekje over echte feiten, niet over fantasie. Een Joodse familie die Istanboel verlaat en uitwijkt naar Frankrijk, met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. Jacques Cohen verlaat zijn thuis aan de Bosporus in 1925 en emigreert naar Frankrijk. Marie (Maria) volgt pas jaren later zijn voorbeeld. Na hun huwelijk krijgen ze twee kinderen: Marcel (de toekomstige auteur) en zijn zus Monique. In het boekje vindt de lezer een levensschets van de familie Cohen, zuivere non-fictie, waarin de schrijver zo correct mogelijk de realiteit tracht te benaderen.

“Tijdens de oorlog hebben mijn nichtjes, die dachten dat ze me nooit meer zouden weerzien, de grootste zorg gedragen voor het hondje. Zo’n twintig jaar geleden hebben ze het me teruggegeven. Het gele hondje staat voor me terwijl ik deze regels opschrijf.”

Het minuscule hondje dat de voorplaat siert, is in elkaar geknutseld met een restje geel wasdoek, paardenhaar en zwarte draad. Het is een van de zeldzame materiële herinneringen aan vader Jacques. Wat er van zijn moeder overblijft zijn vooral de geuren waarmee de auteur haar verleden gaat oproepen. Verder weigert de schrijver de talrijke hiaten in zijn zoektocht op te vullen met fictie. Zijn enige houvast bestaat uit wat karige feiten en een gering aantal kleine voorwerpen, die echter voor hem een historische en melancholische waarde hebben.

Zelf belandt de jonge Marcel in een opvanggezin, nadat zijn beide ouders eerder zijn opgepakt in Parijs. Zijn persoonlijke herinneringen staan cursief gedrukt, om een duidelijk onderscheid te maken met de samengestelde verhalen van anderen, familieleden en betrokkenen. Het is een onvolledig document geworden omdat het niet anders kan, bij gebrek aan meer relevante informatie. Het geheel wordt evenwel bijzonder woordenrijk neergezet. Het innerlijke toneel [ Feiten ] is een ultiem eerbetoon aan een omgebrachte Joodse familie, alsook een kostbaar souvenir dat wordt bewaard voor het nageslacht van de Cohen’s.