Chapeau!

Waarom een klassieker een eeuw na verschijnen nog voor een derde keer in het Nederlands vertalen? Heel eenvoudig, vertalers Martin de Haan en Rikus Hofstede willen hierdoor een nieuw lezerspubliek bereiken. Niet door het voorschotelen van een moderne versie; ze doen dit echter wel door een frisse, niet stroeve vertaling als eindresultaat te brengen.

Hoe een onschuldig geribbeld cakeje, een madeleine, wonderen kan doen. Dit Belgische koekje wordt gedoopt in een kopje thee; wonder boven wonder komen plotseling herinneringen uit een verloren verleden tevoorschijn.

À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd ), het levenswerk van de Franse auteur en modernist Marcel Proust. Deze romanschrijver schreef zijn magnum opus tussen 1909 en 1922, tot bijna aan zijn dood. Dit meesterwerk en romancyclus beslaat ruim 3.000 pagina’s en bestaat uit zeven delen. Du côté de chez Swann (dit keer vertaald als Swanns kant op) is het eerste romandeel, dat zelf bestaat uit drie losstaande delen. Combray is de ouverture, waarin de verteller en bourgeois uit Parijs (Marcel) zijn jeugdvakanties in het Normandische plaatsje Combray beschrijft; gevolgd door Een liefde van Swann, waarin Proust zich ontpopt en helemaal losgaat. Hier bloeit hij helemaal open zodra Odette de Crécy verschijnt en de jaloezie van Charles Swann breed wordt uitgesmeerd. Als slotstuk krijg je Plaatsnamen: de naam op je bord; hier uit de schrijver zijn bewondering voor steden zoals Venetië en het schilderachtige Florence.

Lees nadien zeker ook het nawoord van beide vertalers, of nee, begin ermee vooraleer je volledig in deze dikke pil te storten. Deze recente vertaling is uitermate geschikt voor lezers die houden van een frisse en scherpe stijl. In deze versie komen de humor en zelfspot van Marcel Proust zeer duidelijk tot uiting.

Swanns kant op bondig samenvatten en beoordelen in een beknopte recensie… dergelijke opdracht is quasi-onmogelijk. Deze roman is erg complex en vereist meerdere leesbeurten, zeker als je een poging zou wagen om Proust te doorgronden. Elke pagina verdient een afzonderlijke recensie.

"Ze zei: ‘Eindelijk kan een mens weer ademen!’ en trippelde geestdriftig over de drijfnatte paadjes-naar haar smaak te symmetrisch aangelegd door de van natuurgevoel verstoken nieuwe tuinman, aan wie mijn vader al de hele dag vroeg of het beter weer zou worden-, haar hortende pas afstemmend op de diverse gemoedsbewegingen die in haar werden losgemaakt door de opwinding van het onweer, de macht der hygiëne, de stompzinnigheid van mijn opvoeding en de symmetrie van tuinen, in plaats van op het haar volledig vreemde verlangen haar paarsblauwe rok vrij te houden van de modderspatten waaronder hij verdween tot een hoogte die voor haar kamermeisje altijd een bron van wanhoop en ellende was."

Dergelijke zinsconstructie is bij Proust eerder algemene regel dan uitzondering. Deze schrijver is de absolute keizer van de komma’s en puntkomma’s. De vertalers hebben aardig wat van beide leestekens geschrapt in hun nieuwe Nederlandse versie. Een ander handelsmerk van Proust is het uitvoerig beschrijven van de natuur en de omgeving. Hierbij associeert hij er als virtuoos ongeremd op los.

"Bij dit alles was het ons permanente streven Proust niet exotischer te laten klinken dan hij in het Frans klinkt, want alleen op die manier kan ook de hedendaagse Nederlandse lezer zich thuisvoelen in de tekst en vergeten dat die tekst honderd jaar geleden in een andere taal is verschenen." Wijze woorden van het duo vertalers de Haan en Hofstede!

Marcel Proust leeft nog steeds verder, zo veel is wel zeker! Zijn levenswerk behoort nog altijd tot het selecte clubje van meesterwerken uit de Franse en wereldliteratuur. Lovende woorden voor de vertaling van de heren de Haan en Hofstede. Chapeau!