"Mij niet hangen"

In deze roman worden de laatste dagen beschreven van zeven gevangenen in het tsaristische Rusland die de doodstraf hebben gekregen: vijf mislukte huurmoordenaars, een boerenknecht en een gewelddadige dief. Ze zijn veroordeeld vanwege het beramen van een moord op een minister. Het grootste deel van het verhaal beslaat de emoties die de verdachten ondergaan in hun kleine kerkers, in afwachting van hun tocht naar het schavot.

"Het verhaal grijpt je bij de strot en laat je niet meer los", vertelt de kaft. Inderdaad vinden een fraaie literaire stijl en enkele passende metaforen en passages hun weg naar het boek. Onderstaande beschrijving van het transport naar de executieplaats is niet onaardig:

"Af en toe leek het of ze op weg waren naar een feest; gek genoeg heeft bijna iedereen op weg naar de executie dat gevoeld; naast de droefheid en de verschrikking, verheugden ze zich vaag op dat bijzondere dat te gebeuren stond. De werkelijkheid laaft zich aan de waanzin en de dood verbindt zich met het leven om spookbeelden te scheppen."

Tegelijkertijd komen veel passages mij vergezocht en daardoor (te) onrealistisch over, ook de bovenstaande. Het verhaal en de karakters zijn niet onder mijn huid gaan zitten. Ik heb de fijnzinnige diepzinnigheid waarop ik had gehoopt, gemist. Het is een klein verhaal en sommige momenten hadden zich juist erg goed geleend om verder uitgediept te worden.

Een voorbeeld. Waar de ene gedetineerde in de slotfase afscheid neemt van liefdevolle ouders, daar krijgt de ander slechts bezoek van een droeve moeder vol verwijten; 'zijn vader (...) had geen zin gehad'. Waarom had de vader geen zin? Welke gedachten maakten zich van moeder meester? Wat is daarvan de achtergrond? En hoe dacht de gedetineerde, de zoon, hier vervolgens over? Uitleg ontbreekt. Een gemiste kans.

De karakters beklijven niet omdat ze onvoldoende zijn uitgewerkt. Het is ook niet zo dat alle gedetineerden totaal anders omgaan met het proces en de nakende dood. Velen lijken hun lot zelfs onbewogen te accepteren. De enige die empathie opwekt, is de Estse boer Ivan Janson, die zijn baas heeft vermoord en een vrouw heeft proberen te verkrachten. Dat komt waarschijnlijk vooral doordat hij overkomt als een onnozele, niet alleen omdat hij slecht Russisch spreekt, maar ook omdat de schrijver hem bijna op het kolderieke -- en ook ongeloofwaardige -- af illustreert door hem steevast "mij niet hangen" te laten zeggen. Bij wijlen is het verhaal dan ook juist cynisch, of humorvol, zo je wilt, maar zeker niet ontroerend.

Andrejev heeft meer momenten laten liggen om het boek meer diepgang mee te geven. De titel verraadt de climax en dus ben je extra benieuwd naar het moment waarop de nekken in de stroppen worden gehangen. Daar wordt echter niet over geschreven, terwijl een beschrijving daarvan en van de bijkomende emoties het verhaal aangrijpender hadden kunnen maken.

Nogmaals, veel passages komen onrealistisch over. Ik geloof niet, om nog naar de voornoemde passage te verwijzen, dat de verdachten zich "verheugden op dat bijzondere dat te gebeuren stond". Het maakt het dan ook moeilijk, zo niet onmogelijk, je in te leven in de personages.

Ook onderstaande excerpten zijn gezwollen:

"En het leven werd nieuw. Hij probeerde wat hij zag niet meer als vroeger in woorden uit te drukken, die woorden bestonden niet in de arme, karige mensentaal. De kleine laagheid die bij hem minachting voor de mens had gewekt, soms zelfs afkeer van een gezicht, was totaal weg: zoals een ballonvaarder gore steegjes beneden ziet verdwijnen en lelijkheid fraai ziet worden."

"In de vesting waar de terroristen gevangen zaten, bevond zich een klokkentoren met een oude klok. Elk uur, elk halfuur, elk kwartier sloeg de klok iets slepends en droevigs dat traag wegsmolt in de hoogte, als een klaaglijke roep van trekvogels. [...] Dan kwam het weer, bedroog het oor, klonk zacht en klaaglijk, brak af en klonk opnieuw. De uren en minuten vielen als grote, doorzichtige druppels van een onbekende hoogte in een zacht klinkende metalen schaal. Of vlogen voorbij als trekvogels."

Het boek heeft mij literair niet kunnen grijpen, maar kent wel enkele interessante feiten:

- Het boek is een reactie op een pamflet dat Lev Tolstoj schreef over de doodstraf ("Ik kan niet zwijgen"). Andrejev zou met dit boek eveneens protesteren tegen de doodstraf, maar heel zichtbaar wordt dat niet. Er staat in het boek overigens ook niets dat de revolutionairen vrijpleit.
- Het verhaal gaat dat vijf Servisch-Bosnische nationalisten het boek als inspiratiebron hebben gebruikt voor de moord op de Oostenrijks-Hongaarse aartshertog Franz Ferdinand. De leider van die groep, Danilo Ilic, kende het boek namelijk, schreef erover en had het vertaald. Hoogleraar Anthony Briggs schreef op de website van BBC Arts dat "De zeven gehangenen" de "generale repetitie" vormde voor de aanslag op Franz Ferdinand.
- Het is een fictief verhaal, maar de roman is gebaseerd op echte personages. In februari 1908 werden zeven mensen gearresteerd, en vervolgens geëxecuteerd in het dorp Lisiy Nos aan de Finse Golf en in zee gegooid, voor het beramen van een moordaanslag op justitieminister Ivan Shcheglovitov. Shcheglovitov werd in 1918 door de bolsjewieken standrechtelijk geëxecuteerd.