Na twintig jaar nog steeds indringend en actueel

Toen de debuutroman De dikke dame zingt van Jacqueline Roy (1954) in 2000 verscheen in het Verenigd Koninkrijk werd het nauwelijks opgemerkt. Pas nadat het Booker Prize-winnaar Bernadine Evaristo het boek herontdekte en het in 2021 opnieuw werd uitgegeven in de nieuwe boekenreeks Black Britain: Writing Back van Penguin Random House kreeg het de aandacht die dit boek verdient. In 2022 verscheen het boek ook in het Nederlands, vertaald door Adiëlle Westercappel.

In De dikke dame zingt volg je de levens van twee Brits-Jamaicaanse vrouwen die opgenomen zijn op een psychiatrische afdeling van een Londens ziekenhuis. Gloria, de oudste van de twee, beschrijft zichzelf als 'een dikke Zwarte lesbienne van middelbare leeftijd, weggestopt in verband met luide muziek en veel gezang.' Na het overlijden van haar grote liefde Josie, door een treinongeval, lukt het haar niet meer om te slapen en doet ze ’s nachts maar huishoudelijke klusjes waarbij ze luid zingt. Dit tot groot ongenoegen van de andere bewoners van haar flat, wat ervoor zorgt dat ze opgenomen wordt. De veel jongere Merle wordt opgenomen met een psychose en is voornamelijk erg angstig. Gloria en Merle worden vriendinnen, iets wat vooral voor Merle zorgt dat ze het volhoudt op de afdeling. Want het valt niet mee om opgenomen te zijn. Roy laat vervolgens de vrouwen ieder hun eigen verhaal vertellen, beiden als ik-verteller. Gloria's stem is licht van toon, vrolijk, humoristisch, observeert en stelt vragen bij de behandeling. Ze weet de dingen die ze meemaakt vaak zo goed te verwoorden dat je regelmatig gaat twijfelen of haar gedrag wel afwijkend is.

'Ik ga door met huppelen, ook al is er nu geen twijfel meer mogelijk dat ik het label psychiatrisch patiënt draag. Het is geen slecht label. Je krijgt er de ruimte door om dingen te doen die je anders zou laten omdat je niet dapper genoeg was.'

Merle daarentegen wordt geplaagd door stemmen in haar hoofd die commentaar op haar leveren, haar verhaal vertellen en moeilijk te negeren zijn. Door deze stemmen in cursief weer te geven kun je als lezer onderscheidt maken tussen de stem van Merle en de hallucinaties. Daarnaast lees je ook mee in haar dagboekaantekeningen. Dit geeft in het begin even wat verwarring, maar maakt wel goed de onrust en wanhoop van Merle voelbaar. Naarmate het verhaal vordert wordt het steeds duidelijker wat ertoe geleid heeft dat beide hoofdpersonen opgenomen zijn. Hierbij komen grote thema’s aanbod zoals verlies, agressie, seksuele geaardheid, misbruik en discriminatie. Toch lukt het de schrijfster om luchtigheid en humor in het verhaal te houden zonder de impact die de verschillende thema’s op de levens van Gloria en Merle heeft te kort te doen. Langzaam zie je dat het beter gaat met Gloria en Merle al blijft het de vraag of dit door de behandeling komt of omdat ze alleen maar vol medicijnen worden gestopt zonder dat er oog is voor hun trauma. Deze gang van zaken is precies wat Roy duidelijk wil maken. Hoewel het verhaal niet autobiografisch is, zoals ze in het nawoord laat weten, heeft ze wel zelf ervaring met de psychiatrie en dat is goed merkbaar doorheen het hele verhaal.

Met De dikke dame zingt heeft Roy de misstanden in de psychiatrie, de discriminatie die ook daar een rol speelt, uit de taboesfeer gehaald en onder de aandacht gebracht. Het is volkomen terecht dat dit boek is herontdekt en opnieuw is uitgegeven want het verhaal is nog steeds actueel. Het is zoals het spreekwoord al aangeeft: 'It ain't over till the fat lady sings'.