Indringend en heftig verhaal over goed en kwaad

Wat zou er gebeuren wanneer Karadzic zich verborgen had in een klein Iers dorpje? De Ierse schrijfster Edna O’Brien onderzoekt deze optie in De rode stoeltjes en maakt ons deelgenoot van de drama’s die hieruit voortvloeien.  

‘Nog lang daarna kwamen bewoners met verhalen over vreemde gebeurtenissen op die winteravond…’

‘Een kind van een travelersfamilie bezwoer dat ze de Boeman door het raam had zien klimmen, met een hakmes in zijn hand. ‘

Met deze onheilspellende woorden introduceert O’ Brien de aankomst van een vreemdeling in het dorp Cloonoila. Hij stelt zich voor als Dr. Vladimir Dragan uit Montenegro, maar de bewoners mogen hem Vuk noemen. Dragan heeft een baard, is in het zwart gekleed en draagt witte handschoenen. Hij is van plan zich in het dorp te vestigen als alternatief genezer en weet de bewoners vanaf het eerste ogenblik te charmeren. De kinderloze Fidelma vertrouwt hem zelfs zozeer dat zij hem smeekt om een kind. Wanneer hij ontmaskerd wordt, raakt het dorp in rep en roer.  

Vooraf vertelt de schrijfster over de rode stoeltjes waarmee Sarajevo in 2012 zijn doden herdacht. Wanneer het verhaal begint is meteen duidelijk dat de vreemdeling oorlogsmisdadiger Karadzic is. De beschrijving van zijn uiterlijk en kleding stemmen overeen met de foto’s die de wereld overgingen ten tijde van zijn arrestatie. Ook de naam van de vreemdeling lijkt op zijn schuilnaam ‘Dragan Dabic’. Afwijkend zijn de witte handschoentjes. Wast hij zijn handen in onschuld?

‘De wolf heeft ook recht op het lam’
uit een Servische Sage  

Het eerste deel van het verhaal begint onheilspellend en bevat mystieke verwijzingen. O’Brien speelt met namen en hun betekenissen. Ze beschrijft hoe Vladimir Dragan net als naamgenoot Vlad Dracula zijn slachtoffers verleidt en naar de slachtbank leidt. Vladimir laat zich ook Vuk noemen, het Servische woord voor wolf. Dit was tevens de voornaam van de vader van Karadzic. Ook de openbaar aanklager van Servië die oorlogsmisdadigers moest opsporen en Karadzic pas na dertien jaren vond heette Vladimir Vukcevic. Dat is natuurlijk geen toeval.  

Dit geldt ook voor de naam van het dorp. Cloonoila betekent ‘bezoedelde weide’ en deze naam wekt een verontrustende sfeer op. De lezer weet nu wat hem te wachten staat. Ging het in deel één nog over liefde, onschuld en het verlies ervan, in het tweede en derde deel vertelt de schrijfster over de gevolgen en over de verwerking hiervan. Thema’s als schuld en je schuldig voelen, goed en kwaad, slachtoffer- en daderschap, verantwoordelijk zijn en bij jezelf thuiskomen, worden in allerlei mogelijke variaties opgediend. Niets is zwart-wit en er is geen duidelijke oplossing. De mens is wat hij is, ten goede en ten kwade.  

In tegenstelling tot het eerste deel loopt deel twee niet helemaal vloeiend. De vele verhalen van de asielzoekers in The Centre geven een gevoel van overkill en vertragen het verhaal. Ook bevreemdt het dat de asielzoekers uit ex-Joegoslavië gebrekkig Engels spreken en Franstalige Senegalezen de Engelse taal wel lijken te beheersen. Het verhaal doet zo een beetje rommelig aan.  

Het is ook niet helemaal duidelijk waar Fidelma mee bezig is, ze loopt een beetje verloren rond. Dat past heel goed bij haar persoonlijke verhaal, maar ook de lezer raakt een beetje verdwaald. Gelukkig raakt hij het spoor niet helemaal bijster en zorgen de diepgang en de boeiende thema’s ervoor dat de lezer aan het boek gekluisterd blijft.  

Ondanks de beschreven gruwelen en ellende is het boek goed verteerbaar. Dit komt door de wat afstandelijke schrijfstijl. De verteller neemt de situatie van bovenaf waar met als gevolg dat de vreselijke gebeurtenissen die plaatsvinden makkelijker te verdragen zijn. Nadat het verhaal uit is, beseft de lezer pas ten volle hoe indringend en heftig het eigenlijk is.  

De rode stoeltjes is een indringende en knap geschreven studie over het verlangen naar liefde, de verstrekkende gevolgen van het kwaad en over de machteloosheid van het individu. Het laat de lezer achter met een gevoel van kwetsbaarheid, maar ook met de hoop om ondanks alles verder te kunnen leven.