Geschiedenis schrijven met de toekomst
Feit: een klassieker. Zo, dat is gezegd en daar kun je niet omheen. In 1895 schreef Herbert George Wells geschiedenis met deze korte roman. Niet alleen een debuut voor de vele, eveneens klassieke werken die nog van zijn hand zouden komen, maar een debuut binnen het genre an sich. De Tijdmachine (The Time Machine) is dankzij zijn format en gebruik van sociale satire uitgegroeid tot een van de grondleggers van het moderne sciencefiction.
Een aantal figuren van elitaire status – medici, journalisten, psychologen, uitvinders – heeft zich verzameld in het huis van de Tijdreiziger, die hen ervan probeert te overtuigen dat tijd een vierde dimensie is waar we, net zoals met ruimte, doorheen kunnen reizen. Mits we de juiste apparatuur hebben, en de Tijdreiziger heeft dit voor elkaar gekregen: hij heeft een tijdmachine gebouwd en hiermee stuurt hij voor hun ogen een tafeltje de toekomst in. Een week later sommeert hij dezelfde groep mensen weer bij elkaar en vertelt hoe hij ditmaal zélf heen en weer heeft gereisd. Met behulp van zijn tijdmachine is hij terechtgekomen in het jaar 802,701, waar hij acht dagen heeft doorgebracht. Londen is veranderd in een ruïne slash bloementuin die bovengronds wordt bewoond door de paradijselijke, lieve, schattige maar tegelijkertijd luie en afgestompte Eloi, en ondergronds – waar het in plaats van paradijselijk eerder hels en mechanisch aandoet – door de dierachtige, blinde en wrede Morlocks. Stukje bij beetje komt de Tijdreiziger tot de ontdekking wat er in al die duizenden jaren gebeurd moet zijn wat tot deze bizarre leefwereld heeft gezorgd. Een utopia ‘gone wrong’ en natuurlijk komt de Tijdreiziger er ook niet makkelijk en zonder kleerscheuren vanaf.
Geplaatst in de fictie anno nu is het verhaal misschien wat taai om doorheen te komen. Tijdmachines? Raadselachtige nieuwe werelden? Beschrijvingen van gevechten tegen onmenselijk aandoende monsters? Meh. Seen it, done it, zou je nu denken. Maar in 1895 was dit wel degelijk taboe- en baanbrekend. Wells neemt de op dat moment nog betwijfelde Darwintheorie ter hand, combineert dat met de sociale situatie die hij op dat moment (Victoriaanse tijd in Londen) om zich heen ziet en concludeert daaruit een nachtmerrieachtige toekomst. De mensheid heeft zich geëvolueerd in verschillende ‘soorten’ ten gevolge van de verschillen tussen aristocratie en de lagere klassen. Je kunt makkelijk beargumenteren dat De Tijdmachine helemaal niet gaat over de strijd tussen de Eloi en de Morlocks ver weg in de toekomst, maar over de problemen die op dat moment speelden in Wells eigen tijd. Het is een perfect voorbeeld van hoe sciencefiction veel vaker niet gaat over technologie of vreemde werelden, maar juist een satirische blik werpt op onszelf. Het is een techniek die door veel schrijvers in veel genres wordt gebruikt; Shakespeare plaatste Hamlet in de middeleeuwen in Denemarken, maar iedereen herkende de parallellen met huidig Engeland, om maar een van de vele voorbeelden te geven. Het is een manier van reflecteren op je eigen situatie en sciencefiction, bij uitstek, is daar een fantastisch decor voor.
Maar tegelijkertijd doet Wells ook iets heel anders. Hij zoomt namelijk ook zover uit dat de mensheid juist klein en onbeduidend wordt. Na zijn avontuur in 802,701 reist de Tijdreiziger namelijk nog 30 miljoen jaar verder, totdat hij de zon ziet uitdoven. De mensheid is dan allang uitgestorven en we zien onszelf als een millimetertje op de liniaal der tijd. Heel klein, haast onbelangrijk in de grootheid van alles. Deep time, om het concept mooi te formuleren. Dat is iets wat ons nu nog altijd oncomfortabel maakt: het idee dat wij ‘terminaal’ zijn, eindig, op een bepaald punt kunnen uitsterven terwijl de wereld om ons heen doordraait.
De Tijdmachine heeft als inspiratie gediend voor een groot aantal spin-offs en vervolgverhalen, waarvan er eentje (Stephen Baxter’s The Time Ships) door de Wells-familie is gemachtigd als officiële sequel. De roman is ook een aantal keer verfilmd, maar, nog belangrijker, het idee van een machine om mee door de tijd te reizen, utopia’s die onbekend en tegelijkertijd begrijpelijk zijn, en het avontuur dat je kunt beleven in een tijd die niet de jouwe is, zijn concepten die de afgelopen eeuw gretig zijn overgenomen door anderen. En nu zijn ze niet meer weg te denken uit het sciencefiction-landschap.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Iris Spanbroek
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
