Een literaire achtbaan

Wanneer je als schrijver met je debuut genomineerd wordt voor de shortlist van de prestigieuze Man Booker Prize 2017, dan moet je wel wat kunnen. Het overkwam Fiona Mozley (1988) tot haar grote verrassing met haar roman Elmet. Elmet is de naam van het Keltische rijk; er wordt een heuvelachtig, onherbergzaam gebied mee bedoeld, een wijkplaats voor mensen die op de vlucht zijn voor de wet. Het ligt eigenlijk in het midden van Engeland, in Yorkshire, maar is toch een buitengebied.

In Elmet draait het in de eerste plaats om de locatie, die je zou bijna kunnen beschouwen als het hoofdpersonage, met eigen gewoontes en wetten. De meesterlijke beschrijvingen van het gebied maken de personages aanvankelijk ondergeschikt aan de omgeving. Mozley laat in haar debuut een vader met zijn twee kinderen terugkeren naar een bos in een ruig gebied, waar hij zelf een huis bouwt op grond die niet van hem is. Hij probeert er een alternatieve vorm van leven te vinden, buiten de samenleving. De vader, die alles over heeft voor zijn twee kinderen, verdient de kost met allerlei vage klusjes en gevechten en dochter Cathy is ook geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Zoon Daniel, de ik-figuur, is de jongste. Hij is totaal anders dan zijn vader en zus, die hem ook bijna instinctief voortdurend in bescherming nemen. Over hem lezen we tussen de hoofdstukken door in cursief hoe het hem vergaat in ‘de toekomst’, wanneer hij op de vlucht is nadat er van alles is voorgevallen. Waarom er geen moeder in beeld is blijft in schimmen gehuld.

Elmet leest als een ritje in de achtbaan. Tot ongeveer de helft van het boek word je geleidelijk omhoog getrokken in het verhaal met allerlei beschrijvingen van het landschap, beschrijvingen van personages en situatieschetsen, het verhaal kabbelt gemoedelijk wat voort. Maar dan ineens, wanneer je op het hoogste punt bent geraakt, raakt het verhaal in een enorme versnelling. Landeigenaar Price gaat namelijk op een gegeven moment bezwaar maken tegen de aanwezigheid van allerlei illegale bewoners op wat op papier zijn gebied is. Aanvankelijk proberen de vader van Daniel en zijn zus nog samen met de andere bewoners één front te vormen tegen de machtige grootgrondbezitter, maar hun verzet blijkt al snel nutteloos. Vanaf dat moment raakt het verhaal ook in een enorme stroomversnelling, waar niet tegenin te zwemmen is.

“Meneer Price en een aantal anderen hadden het hele jaar mensen in dienst om de huur op te halen en problemen voor hen op te lossen. Dat waren grote mannen, sterk en nietsontziend. Als een huurder achter raakte met zijn of haar betalingen, gingen zij langs om ervoor te zorgen dat daar verandering in kwam. (…) Het waren harde mannen, groot en ruw en genadeloos. Maar niets vergeleken met papa.”

Wanneer een achtbaan eenmaal het hoogste punt bereikt heeft, kan het alleen nog maar naar neerwaarts, in een vaart die steeds sneller wordt. De sfeer in het boek, die aanvankelijk nog best idyllisch en zelfs pastoraal is, slaat om in rauw en heftig. Als lezer kun je je slechts zonder je te verzetten laten meeslepen in deze onvermijdelijke apotheose, die door Mozley met een klinische nauwgezetheid beschreven wordt. Het ontluiken van de jonge levens van Daniel en zijn zus Cathy tegenover de wreedheid, hebzucht en onrechtvaardigheid van Price en consorten wordt op een geloofwaardige en in een bijzonder prettig leesbare stijl door haar uiteengezet, een literaire shortlist waardig. Mozley is een schrijfster waar we in de toekomst hopelijk nog veel van zullen mogen lezen.