Kinderlijke zuiverheid verpest door een verzengende angst

"Dus vroeg ik: ‘Is er oorlog tussen de Tutsi en de Hutu omdat ze niet hetzelfde grondgebied hebben?’
‘Nee, dat is het niet, ze hebben hetzelfde land.’
‘Eh… omdat ze niet dezelfde taal hebben, dan?’
‘Nee hoor, ze spreken dezelfde taal.’
‘Omdat ze niet dezelfde god hebben, dan?’
‘Nee hoor, ze hebben dezelfde god.’
‘Maar… waarom voeren ze dan oorlog tegen elkaar?’
‘Omdat ze niet dezelfde neus hebben.' "

 
Met deze uitleg van zijn vader kan de tienjarige Gabriel het doen, want zijn vader wil hem en zijn kleine zusje Ana het liefst ver van politieke verwikkelingen vandaan houden. Het gezin, bestaande uit een Franse vader en een Rwandese moeder woont in een van de betere expatbuurten in Burundi. Ze hebben personeel en Gabriel groeit in een redelijk beschermde omgeving op. Met zijn vriendjes steelt hij mango’s uit de tuin van de buren aan wie hij de mango’s vervolgens verkoopt, hij speelt met water en met zijn fiets en hij schrijft op school met een correspondentievriendinnetje in Frankrijk. De jeugd van Gabriel komt op zijn kop te staan wanneer zijn ouders uit elkaar gaan, maar komt feitelijk helemaal tot stilstand door de burgeroorlog en de gruwelijke wreedheden in buurland Rwanda.

Gaël Faye, hiphopartiest van Frans-Rwandese afkomst beschrijft in zijn debuut Klein land op schitterende wijze de vragen die de jonge Gabriel zichzelf stelt over de hele situatie.

“Hoe ik me er ook het hoofd over breek, het ogenblik schiet me niet helder te binnen waarop we besloten dat we er geen genoegen meer mee namen het weinige dat we hadden te delen en dat we ons vertrouwen verloren, dat we de ander als een gevaar begonnen te zien en de onzichtbare grens trokken met de buitenwereld door van onze buurt een vesting te maken en van onze steeg een ommuurd terrein. Ik vraag me nog steeds af op welk moment we eigenlijk bang begonnen te worden.”

Geleidelijk aan verandert namelijk de sfeer van het boek naar grimmig, gevaarlijk en angstaanjagend. Op meesterlijke wijze schetst Faye het verlangen van de zachtmoedige Gabriel om te ontsnappen aan de dreiging en het geweld, om de vrede te bewaren met iedereen in zijn omgeving. Net zoals hij ernaar verlangt dat zijn ouders weer herenigd zullen worden na hun scheiding stelt hij zich ook in zijn omgeving op als een conflictvermijdende vredestichter. Uiteraard komt hij erachter dat de krachten die in zijn land aan het werk zijn vele malen sterker zijn dan hijzelf. Dankzij een buurvrouw komt hij in aanraking met boeken, die voor hem een wereld vormen om aan de werkelijkheid van de genocide te ontsnappen. Tragisch genoeg komt er voor Gabriel toch ook een moment waarop hij zonder het zelf te willen meegezogen wordt in de donkerte.

“En ik had medelijden met die onschuld, met mezelf, met de kinderlijke zuiverheid die wordt verpest door een verzengende angst die alles in slechtheid, haat en dood verandert. In een stroom lava.”

Niet voor niets werd Klein land in Frankrijk geprezen toen het verscheen en werd het zeer goed verkocht. Het is een indrukwekkend debuut dat op weergaloze wijze onzegbare gebeurtenissen toch in woorden weet te vatten. Het perspectief vanuit de jonge Gabriel biedt voldoende licht in dit loodzware thema, want wanneer Gabriel aan het eind van dit aangrijpende boek na twintig jaar terugkeert in het dorp van zijn jeugd wordt de impact van de gebeurtenissen pas echt duidelijk, zowel bij hem als bij de lezer.

Klein land (Petit Pays) werd in het Nederlands vertaald door Liesbeth van Nes.