Een loden last

Stefanie de Velasco (1978) debuteerde in 2014 zeer succesvol met haar roman Tijgermelk. Het boek werd een bestseller in haar geboorteland Duitsland en werd in 2017 verfilmd. Het duurde zes jaar voordat haar tweede roman Geen deel van de wereld (vertaald door Marcel Misset) verscheen; De Velasco beschouwt haar debuut als een noodzakelijke opmaat voor haar nieuwste boek; ideeën voor het plot van Geen deel van de wereld had ze al aan het begin van dit millennium. De Velasco studeerde politicologie en Europese antropologie en heeft voor dit boek gebruik gemaakt van haar eigen ervaringen als lid van de Jehova’s getuigen, een gemeenschap die ze op haar vijftiende de rug toekeerde.

Hoofdpersonage Esther wordt op een dag vrij plotseling weggerukt uit haar vertrouwde leven in de West-Duitse plaats Geisrath om een nieuwe gemeenschap voor Jehova’s getuigen op te richten in Peterswalde, de Oost-Duitse geboorteplaats van haar vader. Ze doet een stap terug in de tijd; er is bijvoorbeeld geen centrale verwarming of televisie in haar nieuwe huis. De Velasco heeft haar roman gesitueerd in de jaren tachtig van de vorige eeuw, waardoor het bijvoorbeeld plausibel is dat mensen alleen contact hebben met elkaar via brieven en telefoon. Toch is het gebrek aan comfort het laatste wat Esther bezighoudt; ze blijkt vooral haar vriendin Sulamith enorm te missen. Het is wel duidelijk dat er iets met haar gebeurd is, maar niet precies wat. De Velasco hanteert een aantal technieken om die spanning rondom Sulamith vast te houden. Zo zijn er al helemaal aan het begin van het boek wat omineuze zinnen te lezen als:

Boven ons hoofd vloog een kleine mot tegen de tl-balken, hij vloog op het licht af, steeds weer, botste ertegenaan en viel dood op ons neer.
‘Zo moeten Lucifer en zijn demonen eruit hebben gezien toen ze uit de hemel werden geworpen,’ zou Sulamith hebben gezegd.

Daarnaast wisselt De Velasco ieder hoofdstuk van het heden in Peterswalde naar het verleden in Geisrath, waardoor heel geleidelijk duidelijk wordt wat er is gebeurd met Sulamith. In haar nieuwe woonplaats ontdekt Esther ook een deel van haar familiegeschiedenis die tot dan toe zorgvuldig voor haar geheim gehouden was.

De vriendschap tussen Esther en Sulamith staat centraal in deze bijzondere roman. Sulamith en haar moeder Lidia zijn vanuit Roemenië te voet naar Duitsland gevlucht toen Sulamith vijf jaar oud was. De moeder van Esther – die overigens het prototype is van hoe een getuige van Jehova zich zou gedragen - ontfermt zich over de vluchtelingen en weet hen te winnen voor de gemeenschap van de Jehova’s getuigen in Geisrath. Esther en Sulamith worden onafscheidelijke vriendinnen, maar ze beleven de vriendschap allebei op een andere manier. De meisjes worstelen op hun eigen manier met de eisen die door het geloof aan hen gesteld worden. Boven alles is het belangrijk dat ze zich niet inlaten met ‘de wereld’. Ze groeien op zonder hun verjaardagen of Kerst te vieren en hebben een document op zak waar op staat dat ze bloedtransfusies weigeren. De Velasco legt goed uit waarom bepaalde verworvenheden van ‘de wereld’ zo pertinent afgewezen worden en beschrijft ook de angst die er bestaat om buiten de gemeenschap terecht te komen. Desalniettemin worstelen beide meisjes steeds meer met de eisen die door het geloofssysteem aan hen gesteld worden.

Geen deel van de wereld is een intrigerende maar soms wat trage roman over een wereld waar je normaal gesproken alleen van de buitenkant naar kijkt. Geloofszekerheden als het Paradijs en het Armageddon blijken voor sommigen een houvast te zijn en voor anderen een ‘loden last’. De vriendschap tussen Esther en Sulamith is prachtig beschreven en de karakters van beide meisjes zijn goed uitgewerkt. De overige personages zijn helaas wat eendimensionaal gebleven, maar toch is De Velasco erin geslaagd om een boeiende roman te schrijven over een verstikkende religieuze gemeenschap.