Intens en compact

‘Waarom ik?’ vraagt de patiënt van de Duitse arts Martin Montag zich af wanneer hij de de diagnose kanker te horen krijgt. Het is een vraag die universeel is en die alle personen in deze roman zich met recht zouden mogen stellen. Zonder uitzondering hebben ze dingen meegemaakt waarvan je je als mens zou kunnen afvragen: waarom ik?

Steinunn Sigurðardóttir (1950) is een IJslandse schrijfster, die ooit begonnen is met het  schrijven van gedichten. Dat merk je aan haar stijl; behalve dat die heel mooi is om te lezen, is er heel veel ruimte voor interpretatie door de lezer zelf. Sigurðardóttir serveert geen hapklare brokken, de lezer mag bij haar zelf ook aan het werk. Jojo is prachtig vertaald door Marcel Otten.

In Jojo maken we, behalve dus met de succesvolle Duitse arts Martin Montag, kennis met de Franse clochard Martin Martinetti. Op het eerste gezicht hebben de twee mannen weinig met elkaar gemeen, behalve hun voornamen dan. Montag is de behandelend arts van Martinetti. Op de één of andere manier wordt hij aangetrokken tot zijn Franse naamgenoot, die weinig boodschap lijkt te hebben aan allerlei sociale conventies. Al gedurende het behandeltraject spant Montag zich voor deze patiënt nog meer in dan hij normaal al doet voor zijn patiënten. De vriendschap die gedurende het hele proces tussen beide mannen ontstaat is bijzonder; ze delen steeds meer met elkaar en blijken ondanks oppervlakkige verschillen zoals het eten van muesli of baguettes juist verrassend veel gemeenschappelijk te hebben. Zoveel zelfs, dat je je als lezer gaat afvragen of we hier met een alter ego te maken hebben. Ook nadat het behandeltraject van Martinetti succesvol is afgerond, blijft de vriendschap tussen de twee Martins bestaan.

Op een dag krijgt Montag een patiënt, bij wie hij een tumor vindt in de vorm van een jojo. De patiënt zelf doet hem ook aan iemand denken. Bij het zien van de röntgenfoto moet Montag denken aan het zinnetje ‘Ik liep vanuit school naar huis’. Vanaf dat moment zorgt een herinnering aan een zorgvuldig weggestopt trauma dat Montag in zijn jeugd heeft meegemaakt ervoor, dat hij zelfs fysieke klachten krijgt.

Jojo is een compact en intens boek met sublieme dialogen. Af en toe is het onduidelijk welke Martin er aan het woord is, maar dat maakt eigenlijk helemaal niets uit. Ze zijn soms gewoon inwisselbaar. Het is een boek vol tegenstellingen die op wonderbaarlijke wijze toch naast elkaar kunnen bestaan. Een boek waarin zo veel verwijzingen zitten naar muziek, natuur en symboliek, dat je alleen al daaraan een recensie zou kunnen ophangen. Namen, naamgenoten en bijnamen zijn allemaal niet toevallig, omdat in dit boek niets toevallig is; alles heeft betekenis en er staat geen woord te veel.

Het is een slim boek over verraad en bedrog, maar vooral een boek over hoe een trauma van invloed kan zijn op iemands leven. Alle personages in het boek hebben zo’n trauma meegemaakt. Soms is dat trauma voor de lezer direct zichtbaar, zoals bij Petra, de vrouw van Montag, die getekend is door een jeugd met een krankzinnige moeder. Zij heeft een manier gevonden om om te gaan met dat trauma; ze is voor Montag een rots in de branding, een houvast. Toch wil Montag haar niet belasten met zijn verleden; hij houdt het angstvallig voor zijn vrouw geheim. Martin Montag en Martin Martinetti blijken elkaar nodig te hebben om een manier te vinden om zich te ontworstelen aan het trauma dat hen verrassend genoeg allebei is overkomen. Een trauma dat als een jojo toch steeds weer terugkomt in hun beider leven.