Misogynie en vrouwelijke wraak als decor voor zelfacceptatie van hoofdpersoon

De Poolse auteur Olga Tokarczuk is met een aantal literaire prijzen op haar naam inmiddels een gevestigd auteur in de literaire wereld. Met Empusion, haar nieuwste boek, kwam daar nog een literaire prijs bovenop. Samen met vertaler Karol Lesman sleepte ze de Europese Literatuurprijs 2024 voor dit ‘natuurgeneeskundige griezelverhaal’ in de wacht.

In september 1913 neemt hoofdpersoon Mieczyslaw Wojnicz zijn intrek in een pension voor heren in Görbersdorf, een kuuroord in de bergen van Nedersilezië, in de hoop te genezen van de tuberculose die hem getroffen heeft.

Vanaf het begin heeft Tokarczuk je te pakken met haar prachtige, bijna betoverende schrijfstijl vol meanderende zinnen, als ze over de aankomst van Wojnicz in het kuuroord verhaalt. Met deze observatie van de mysterieuze wij-verteller bouwt ze direct een bepaalde spannende verwachting op. Een spanning die daarna niet helemaal wordt waargemaakt als het leven van Wojnicz in het kuuroord vooral bestaat uit rusten, wandelen in de natuur en behandelingen in het sanatorium waarbij hij het contact met anderen zo veel mogelijk uit de weg gaat. In het herenpension komt hij daar niet onderuit. Onder het genot van een glaasje Schwärmerei, een hallucinogeen drankje, doden de heren in het pension hun tijd met oeverloos gefilosofeer. De heren schuwen daarbij geen misogyne uitspraken vol mannelijke borstklopperij, waarmee ze de vrouw in het algemeen tot een lagere levensvorm bestempelen, terwijl ze elkaar ondertussen de loef proberen af te steken. Tokarczuk heeft met deze uitspraken vrij geparafraseerd uit meningen van vooraanstaande mannen door de geschiedenis heen. Hoewel dit eindeloze vrouwonvriendelijke geleuter de vaart uit het verhaal haalt, geeft ze hiermee de reden voor de op de loer liggende wraak van de wij-verteller. Een wraak die duidelijk maakt dat als het erop aankomt de mannen gereduceerd zijn tot makke schapen die zich willoos naar de slachtbank laten leiden en duidelijk wordt dat de vrouwen alles behalve het ‘zwakke geslacht’ zijn.

Tokarczuk is een meester in prachtige beschrijvingen van de natuur en de manier waarop ze bijna ongemerkt en vloeiend overgaat van het perspectief van Wojnicz naar het perspectief van de wij-verteller. Hierdoor krijg je vanuit meerdere perspectieven zowel het verleden van Wojnicz als de ontwikkeling die hij doormaakt in de slechts twee maanden die het verhaal beslaat. Van een teruggetrokken verlegen man, wiens grootste angst is bekeken te worden, ontwikkelt hij zich tot een sterk personage met zelfacceptatie en een eigen perceptie op de wereld die meer behelst dan het zwart-wit denken waarin hij is opgegroeid. Tokarczuk maakt hiermee tevens duidelijk dat er meerdere manieren zijn om dingen te beschouwen en/of te ervaren waarmee ze subtiel zwart-wit denken aan de kaakt stelt.

Voor wat betreft het vertaaltalent van Karol Lesman kan ik het alleen maar eens zijn met de jury van de Europese Literatuurprijs als ze zeggen dat “de meanderende Tokarczuk-zinnen die laveren in het geheimzinnige gebied tussen weten en niet-weten met grote klasse zijn vertaald”.

Empusion heeft na het intrigerende begin een wat langzame opbouw die toewerkt naar een in sneltreinvaart verlopend, met een in de subtitel beloofd, natuurkundig griezelig eindplot, waarna Wojnicz als een herboren mens weer de wereld wordt ingestuurd.