Gematigd positieve kennismaking

Met dertig bestsellers op haar naam is de Duitse Lena Johannson (1967) al jaren een gevestigd auteur in haar eigen land. Met Gertrudes besluit, het eerste deel van de 'Vrouwen van Beiersdorf'-trilogie, vertaald door Hilke Makkink, hoopt ze de Nederlandse markt te veroveren. Gezien haar toegankelijke en gemakkelijk lezende schrijfstijl zou dat haar niet al te veel moeite moeten gaan kosten.

De rode draad in het verhaal is de bestaande firma Beiersdorf (bekend van onder andere Hansaplast en Nivea) waaraan alle personages gelinkt worden. Het succes van Beiersdorf begon toen Oscar Troplowitz eind 19e eeuw het bedrijf overnam en hij zich met zijn grote liefde Gertrude in Hamburg vestigde. Oscar weet het bedrijf uiterst succesvol uit te breiden, maar wordt door de hogere kringen in Hamburg met scheve ogen aangekeken. Zijn Joodse afkomst, maar misschien nog wel meer zijn vooruitstrevende ideeën over reclame, de modernisering van het productieproces en zijn sociale betrokkenheid bij zijn werknemers, zullen daar zeker debet aan zijn geweest. Met Gertrudes besluit om salonavonden te organiseren en invloedrijke gasten uit te nodigen, probeert ze zowel Oscar als (beginnende) kunstenaars te ondersteunen.

De titel suggereert dat Gertrude in het eerste deel centraal staat en dat Antonia 'Toni' Peters en Irma Behn-Von Hohenlamburg in de volgende delen de hoofdrol zullen spelen. Dat dit een verkeerde aanname is, blijkt al snel als in het verhaal hun levens vanuit een wisselend perspectief evenredig aan bod komen. Het is vooral een eerste kennismaking met de drie vrouwen en hoe ze onderdeel van elkaars leven gaan uitmaken.

Als personage is Gertrude het minst interessant en met haar immer gelijkmatige karakter en humeur bijna saai te noemen. Gertrudes verdriet om haar ongewilde kinderloosheid wordt door de auteur niet opgepakt om een diepere emotionele laag in haar persoonlijkheid te brengen, waardoor ze vlak en eendimensionaal blijft. In de beginfase kabbelt het verhaal wat door, maar dat verandert op slag als kunstenares Irma en weduwe Toni hun intrede in het verhaal doen. Waar de auteur er bij Gertrude niet in slaagt om diepgang in haar karakter aan te brengen, lukt dat des te beter bij Irma en Toni. Twee interessante vrouwen uit verschillende sociale klassen met een boeiende achtergrond. Wellicht is het feit dat Gertrude en Oscar werkelijk bestaan hebben de reden dat Johannson zich voor wat betreft hun karakterisering heeft ingehouden. Een voorbehoud die ze bij de volledig fictieve levens van Irma en Toni niet had en ze haar fantasie de vrije loop kon laten.

Vooral bij de sterke typering van de persoonlijkheid van schilderes Irma, met grote hoogten en diepe dalen, spat de emotie van de bladzijdes. Het strakke keurslijf van de gegoede klasse en haar gearrangeerde huwelijk met de invloedrijke politicus Eckard Behn ontvlucht ze door overmatig drankgebruik. Ondertussen vertrouwt ze als haar alter ego Mynona haar diepste emoties aan het witte doek toe. Toni, die na de onfortuinlijke dood van haar man worstelt om het hoofd boven water te houden, is net zo aansprekend, maar qua emotionele beladenheid laat de auteur ook hier iets liggen.

Hoewel de geschiedenis van Beiersdorf als rode draad door het verhaal loopt, heeft de auteur het bedrijf vooral nodig gehad om de drie vrouwen uit verschillende sociale klassen – die elkaar anders waarschijnlijk nooit ontmoet zouden hebben – samen te brengen. Dat Johannson zich daarbij dichterlijke vrijheden veroorlooft, is begrijpelijk, maar toch voelt het als geschiedvervalsing dat ze wat sjoemelt met jaartallen en fictieve gebeurtenissen en productontwikkelingen toevoegt aan de feitelijke bedrijfsgeschiedenis. Daar komt bij dat eind 19e eeuw vrouwen geen enkele rol van betekenis in bedrijfsvoering of productontwikkeling speelden, wat de geloofwaardigheid niet ten goede komt.

Als je je daar verder niet aan stoort, is Gertrudes besluit een aardige historische roman, die op een luchtige manier thema’s als racisme, jaloezie, drankmisbruik en sociale ongelijkheid behandelt. Maar echt te overtuigen weet Johannson nog niet met dit eerste deel, dat vooral aanvoelt als een grote aanloop naar een verhaal dat pas in het tweede deel echt van start gaat.