Interessant verhaal waarin de emotie net tekortschiet

Het boek van vergeten woorden in de vertaling van Marjet Schumacher is de debuutroman van de Australische auteur Pip Williams. Hoofdpersoon is ik-persoon Esme Nicoll. Ze wordt na de vroege dood van haar moeder opgevoed door haar vader. Hij maakt deel uit van het team lexicografen die in het Scriptorium woorden verzamelen voor de allereerste Oxford English Dictionary (OED) onder leiding van hoofdredacteur James Murray. Esme brengt haar jeugd grotendeels door in de ‘Skrippy’, verstopt onder haar vaders werktafel, totdat ze wordt opgehaald door Lizzie, het dienstmeisje van de familie Murray. Als er een van de papieren strookjes met daarop het woord ‘broodslavin’ naar beneden dwarrelt, plukt ze het uit de lucht en bewaart ze het in de oude koffer van Lizzie. Dat is het begin van haar woordenverzameling voor haar boek van vergeten woorden.

Williams heeft ik-persoon Esme vooral gebruikt als kapstok om de geschiedenis van de totstandkoming van de allereerste Oxford English Dictionary te beschrijven. Het is daarom ook niet voor niets dat het woord ‘broodslavin’ (in de oorspronkelijk Engelse uitvoering ‘bondsmaid’) het eerste woord is waarmee Esme haar verzameling begint. In 1901 werd namelijk door een lezer ontdekt dat dit woord ontbrak in de OED. Hoewel in 1857 al opgeroepen wordt om een nieuw Engels woordenboek samen te stellen wordt daar pas in 1879 met de aanstelling van James Murray als hoofdredacteur een begin gemaakt. In 1884 wordt het eerste van ongeveer 125 fascikels (boekdelen) gepubliceerd. Pas in 1928 is de gehele OED compleet. James Murray is gestorven in 1915 en heeft het eindresultaat van zijn levenswerk niet meer mogen meemaken. In deze tijdslijn speelden zich nog twee andere belangrijke historische gebeurtenissen af: de opkomst van de vrouwenrechtenbeweging en de Eerste Wereldoorlog. Deze historische feiten heeft Williams als tweede en derde rode draad door het verder fictieve verhaal verwerkt. Met Esme heeft ze een personage gecreëerd, waarin deze drie thema’s een deel van haar leven uitmaken. Esme is een eigenzinnige, sterke vrouw, die, weliswaar op de achtergrond, in een mannenwereld voor zichzelf probeert op te komen: ze wil niet trouwen en thuis zitten, maar werken en haar eigen geld verdienen. De personages die in haar fictieve leven een rol spelen hebben (bijna) allemaal werkelijk bestaan.

Door het verhaal vanuit een vrouwelijk standpunt te vertellen heeft Pip Williams de vrouwen die meewerkten aan de OED een stem gegeven. Hoewel er vele vrouwen (veelal als vrijwilliger) meewerkten, werden de woorden toch vooral vanuit een mannelijk standpunt omschreven. Als tegenhanger heeft Williams het boek van vergeten woorden gecreëerd, waarin ze via Esme het gewone volk aan het woord laat door de woorden te omschrijven zoals ze in de volksmond worden gebruikt. Woorden die vooral door vrouwen zijn gebruikt en door mannen achteloos als niet wetenschappelijk terzijde werden geschoven.

Het duurde even voor het verhaal me te pakken kreeg. Dat kwam met name door de bijna zakelijke schrijfstijl. Hoewel er meer dan genoeg gebeurde in het leven van Esme, waar je in grote sprongen doorheen gaat, voelde ik me er emotioneel niet bij betrokken. Pas in het deel waarin de Eerste Wereldoorlog speelt - en dan zit je al op tweederde van het boek - wist Williams me te raken. Daar slaagt ze erin om emotie in het verhaal te brengen en je aan het boek vast te kluisteren. Helaas houdt ze dat niet tot het eind toe vol en eindigt het verhaal van Esme bijna als een koude douche.
Misschien wilde Williams te veel in te weinig woorden vertellen en lag de nadruk te veel op de totstandkoming van de OED, waardoor het persoonlijke verhaal van Esme niet helemaal uit de verf is gekomen. Haar rol is nu vooral beschouwelijk naar de feitelijke gebeurtenissen. Een uitzondering daarop is de Eerste Wereldoorlog, waarin haar gevoelens en emoties een wezenlijk onderdeel van het verhaal uitmaken.

Ondanks deze wat kritische kanttekeningen is Pip Williams erin geslaagd om een interessant verhaal te vertellen, waarin fictie op een geloofwaardige manier verweven is met waargebeurde feiten.