Krachtig verhaal dat tot nadenken stemt

Deze indrukwekkende en modern aandoende novelle van de Russische schrijver Leonid Andrejev verscheen oorspronkelijk in 1908, een jaar later werd het ook in het Nederlands vertaald en als feuilleton gepubliceerd in de krant Het Volk.
In 2019 is het verhaal hertaald door Jan Robert Braat en opnieuw uitgegeven, ditmaal als boek en onderdeel van de Schwob herfstactie 2019.

Het verhaal begint als een ware thriller met de plannen voor een aanslag op een Russische minister. De aanslag zou gepleegd worden door vijf terroristen maar wordt net op tijd verijdeld.
De minister wordt op de hoogte gesteld van deze voorgenomen aanslag, compleet met tijd van uitvoer. Hoewel zijn leven veilig is gesteld raakt de minister zodanig onder de indruk van het besef van de tijd van zijn overlijden dat hij dit niet meer los kan laten, het vreet aan hem en de gedachte van sterfelijk zijn heeft een enorme impact op zijn toch al slechte gezondheid.

In het vervolg van het verhaal staan de vijf opgepakte terroristen centraal, ze worden veroordeeld tot de doodstraf door ophanging. Dit is dezelfde straf als er vrijwel gelijktijdig ook gegeven wordt aan twee andere personen, een ongeletterde boer die zijn baas vermoord heeft en een gewelddadige roofovervaller die meerdere moorden op zijn geweten heeft.

We volgen elk van de zeven veroordeelden opgesloten in hun cel, waar ze alleen zijn met hun gedachten en gevoelens. Andrejev weet de emoties die voorbijkomen, de eenzaamheid en de zelfreflectie van de veroordeelden op schitterende en vooral indringende wijze weer te geven. Elk van hen gaat anders om met de naderende dood, waar de een bijna gek wordt van angst, maakt de ander zich vooral zorgen om het welzijn van haar medegevangenen.

Het wordt snel duidelijk dat dit ongeveer het verhaal is van deze novelle, de uiteindelijke terechtstelling wordt slechts kort beschreven. In deze novelle draait het niet om een verhaal met een goede plot maar staan vooral de emoties van de veroordeelden centraal.
Juist door vele feiten abstract te houden, zoals de naam van minister en de organisatie die achter de terroristen zit, wordt de nadruk gelegd op de geestesgesteldheid van de veroordeelden.
Hieruit blijkt dat Andrejev een expressionistische schrijver is: de plot is ondergeschikt aan de emoties.

Het boek heeft een beklemmende sfeer die niet alleen de wreedheid van de doodstraf toont maar ook de gedachtestromen van de eenzaam opgeslotenen die alle kanten uitschieten, hoe ze het ene moment bijna waanzinnig worden van angst en het volgende moment weer ergens de moed vandaan weten te halen om hetgeen wat staat te gebeuren onder ogen te zien.
Er is een duidelijk verschil waarneembaar in hoe de vijf terroristen en de andere twee veroordeelden met hun straf omgaan, dit laat de lezer bijna ongemerkt nadenken over de doodstraf, is deze gerechtvaardigd? Is de rechtspraak wel eerlijk verlopen? Verdienen deze zeven personen wel dezelfde straf? Andrejev moraliseert nergens maar laat de lezer zelf zijn of haar conclusies trekken.

De novelle is voorzien van een waardevol nawoord door Bert Natter, hij geeft een toelichting over de auteur en de totstandkoming van het verhaal, hoe dit in het juiste tijdsbeeld moeten zien.

Ik heb genoten van dit schitterende kleine pareltje en ben nieuwsgierig geworden naar meer werk van Leonid Andrejev!