De wortels van Mindfulness

Wie op zoek gaat naar een handleiding om zijn leven zin te geven, vindt in De Moed jezelf te zijn een prima leidraad. Schrijver Fumitake Koga raakte rond de millenniumwissel in de ban van Alfred Adlers individualpsychologie en ging in de leer bij filosoof Ichiro Kishimi die sinds 1989 de psychologie van Adler bestudeert. De gesprekken die leermeester en student jarenlang met elkaar voerden, vormen de basis voor dit boek dat in socratische dialoogvorm is geschreven en enigszins doet denken aan Jostein Gaarders De Wereld van Sofie, waar Alberto, een oude filosoof, het meisje Sofie briefsgewijs in de geschiedenis van de wijsbegeerte wil inwijden.
In eenzelfde poging om de individualpsychologie van Adler voor de modale lezer verteerbaar te maken, laat Koga een student (in het boek ‘jongeman’ genoemd) in dialoog treden met zijn leermeester, de filosoof. Hierbij laat hij de kritische jongeman advocaat van de duivel spelen, waardoor de filosoof des te meer uitgedaagd wordt Adlers individualpsychologie scherp te stellen en voor de lezer aanvaardbaar te maken. Dat wat de uitgelezen didactiek van de vorm betreft.

Maar ook inhoudelijk maakt Koga absoluut zijn punt. De theorie van Adler, die hij van Kishimi heeft doorgekregen, vertaalt hij naar deze levenscoachgids die het leven van de zoekende lezer beslist richting kan geven.
In tegenstelling tot Freuds etiologische en defaitistische stelling dat ons leven volledig bepaald is door onze levenservaringen en opgelopen trauma’s, gaat Adler er teleologisch van uit dat elk inidividu (het creatieve zelf) zijn eigen levensstijl kan kiezen wat zoveel wil zeggen als dat hij zijn leven zélf richting en zin kan geven. De sleutel daartoe ligt in het feit dat we ons moeten bevrijden van de knechtende drang om anderen altijd te willen behagen, naar hun complimentjes te willen hengelen en aan hun verwachtingen te willen voldoen. Volgens Adler moeten we daarentegen door zelfacceptatie (d.i. leren leven met ons minderwaardigheidsgevoel) net op zoek gaan naar ons eigenste ik en ons niets aantrekken van wat anderen denken over onze manier van zijn. In plaats van te doen wat anderen willen dat we doen, moeten we op zoek gaan naar de betere versie van onszelf (persoonlijke groei) door onszelf levensdoelen op te leggen waarbij de onvoorwaardelijke inzet voor de ander en de maatschappij primeert en waar er voor competitiedenken geen plaats is. Streven naar onafhankelijkheid, leven in het hier en nu en in harmonie met de maatschappij, samenwerking, vriendschap, liefde, geloof in eigen kunnen en een onvoorwaardelijk vertrouwen in de ander zijn hierbij sleutelbegrippen. Deze levensdoelen realiseren we best binnen horizontale relaties waarbij gelijkwaardigheid, aanmoediging en vertrouwen centraal staan. Breken met verticale relaties waarin ongelijkheid en hiërarchie ons onvrij maken, zal misschien zelfs nodig zijn. De ervaring door deze zelfgekozen levenshouding van nut te zijn en waarde te hebben voor de maatschappij, vervult ons vervolgens van levensgeluk en maakt het slaafs afhankelijk zijn van de appreciatie door anderen (hengelen naar complimenten) overbodig.

De Engelse vertaling van de oorspronkelijke (Japanse) titel blijft mijns inziens iets dichter bij Adlers kerngedachte: The Courage to be disliked, al zegt de Nederlandse vertaling evenzeer waar het uiteindelijk op neerkomt: heb de moed om jezelf te zijn om zo in harmonie met jezelf en je omgeving te leven.

Boeiend is om verder te onderzoeken wat de raakvlakken zijn tussen Adlers individualpsychologie en bv. het boeddhisme en confusionisme. Adlers stelling dat ‘je reis niet is mislukt wanneer je de eindbestemming niet haalt’, leunt heel dicht aan bij Boeddha’s onliner: ‘Niet de bestemming is belangrijk, maar de weg ernaartoe.’ En ook Confusius’ uitspraak: ‘De weg zelf is je bestemming’, komt heel dicht in de buurt. Dat Adler met het idee om in het hier en nu te leven als grondlegger van Mindfulness wordt gezien, hoeft dan ook geen verwondering te wekken.

Op de website van de vrt verschijnt met de regelmaat van een klok de rubriek ‘De Vijf boeken die het leven van X hebben veranderd.’ De Moed om jezelf te zijn zou een eerbare kandidaat zijn om in iemands lijstje te verschijnen. Dat was in elk geval zo voor het boek dat de auteur inspireerde om dit boek te schrijven: Inleiding tot de individualpsychologie van zijn latere leermeester en mede-auteur van De Moed om jezelf te zijn, Ichiro Kishimi.
Het is Koga dan ook veeleer te doen om ‘de individualpsychologie door de ogen van Kishimi’ dan om enkel die van Adler zelf, want in het nawoord benadrukt de auteur het belang van de filosofische filter die Kishimi over Adlers theorie legt. Niet in het minst omdat Kishimi Adler in de traditie van de klassieke wijsgeren, Plato en Aristoteles, zet. De gekozen vorm van de dialoog tussen jongeling en leermeester is in die zin niet vrijblijvend, maar zet de traditie van de dialectiek juist kracht bij.
Koga zegt op pagina 186 dat ‘Adlers ideeën zeker de potentie hebben om iemands leven ingrijpend te veranderen (en het geluk te vinden), maar dat het alleen nog een kwestie is van moed en de eerste stap zetten.’ Een uitnodiging die de lezer zeker niet in de wind zou moeten slaan.