Wanneer de actualiteit aan je deur komt kloppen

IS-strijders die gevangenen folteren en onthoofden, terroristische aanslagen … Met deze wrange realiteit moeten we sinds 9/11 leren leven. Elke aanslag is er een te veel, maar vaak zijn we er ons niet van bewust dat dit er nog veel meer zouden kunnen zijn. Wereldwijd worden door veiligheidsdiensten immers vrijwel dagelijks aanslagen verijdeld. In Mijn leven undercover krijgen we een inkijk in het werk van geheim agente Amaryllis Fox. Jarenlang saboteerde ze als jonge CIA-agente (kern)wapentrafieken en verijdelde ze aanslagen.

Amaryllis Fox begint haar verhaal bij haar jeugd waar door haar opvoeding en enkele ontmoetingen met de actualiteit de kiemen gelegd werden voor haar latere activiteiten als spion. Haar vader, die wereldwijd regeringen adviseerde (ook de Russische), wijdde haar in in de wereldpolitiek en haar beste jeugdvriendin Laura kwam om het leven bij de Pan Am-vlucht die door Libische terroristen werd opgeblazen boven het Schotse plaatsje Lockerbie.

Pas afgestudeerd aan de middelbare school ging ze in 1999 als vrijwilliger aan de slag in Birma (Myanmar) waar ze heel dicht betrokken raakte bij het clandestiene verzet. Het is daar waar ze Aung San Suu Kyi ontmoette, oppositieleidster in ballingschap in Myanmar. Een ontmoeting die haar leven zou veranderen.
Na haar studies internationaal recht is ze getuige van de aanslagen van 9/11 nabij Washington DC en wat later bezoekt ze ground Zero. Het lijkt alsof de actualiteit voortdurend aan haar deur klopt.
Toch is deze terugblik op haar kindertijd vervuld van melancholie. Amaryllis kijkt met warme gevoelens terug op haar opvoeding en herinnert zich dat ze er al op vrij jonge leeftijd van overtuigd raakte in haar leven te willen doen wat goed is. Hierbij spiegelt ze zich aan de ‘tankman’ van Tiannanmen, aan de Russische fruitverkopers die het leger tegenhielden en aan degenen die de Berlijnse muur trotseerden.

Maar dan moet alles voor Amaryllis Fox nog beginnen. Op 22-jarige leeftijd wordt ze door de CIA ingelijfd en als geheim agente voor Zuidoost-Azië ingezet. Wat volgt is eenpageturner van formaat. Alleen al het relaas van haar opleiding en het werk binnen de muren van het CIA-gebouw in Langley (Virginia, US) spreken tot de verbeelding. Mijn leven undercover is een eye-opener en doet de lezer beseffen wat geheime agenten al niet in de strijd gooien voor onze veiligheid. Het wordt duidelijk dat een normaal leven lijden voor hen heel moeilijk, zo niet onmogelijk is. Getuige de verschillende foutgelopen relaties van de auteur. Door de vervagende grens tussen eigen identiteit en cover, knaagt het undercoverwerk na lange tijd ook aan de persoonlijkheid van de CIA-agent. Wanneer Amaryllis Fox dan ook nog mama wordt, lijkt haar werk al helemaal geen evidentie meer. Toch is het precies door haar positie als mama dat ze haar undercoverwerk anders wist in te vullen dan veel van haar collega’s. Het was immers haar moederschap dat een ontmoeting met een target helemaal anders deed verlopen … Op het einde van haar boek pleit Amaryllis Fox er dan ook voor om als undercoveragent vrede veeleer na te streven door een vredevolle benadering van de targets dan door het gebruik van verraad en geweld. “We zijn allemaal tezelfdertijd banaal én gruwelijk,” zegt Amaryllis Fox daarover in een exclusief interview met Jan Stevens voor De Morgen (23 november 2019). “Zolang je niet begrijpt welke kleine, fragiele menselijke emoties die grote gewelddaden aandrijven, zul je ze nooit kunnen vermijden. Want het zijn schaamte, vernedering, angst en wrok die mensen afschuwelijk foute beslissingen laten nemen. Zodra je dat doorhebt, kun je proberen ingrijpen. Misschien kun je je dan zelfs in hun gedachtewereld inleven.”


Amaryllis Fox brengt het verslag van haar CIA-werk op een zakelijke, afstandelijke toon die schril contrasteert met de nostalgische terugblik op haar jeugd in het eerste deel. Dat de CIA het verslag over haar werk als spion aan een grondige review heeft onderworpen is een mogelijke verklaring voor de eerder onderkoelde toon die de inhoud tegelijkertijd meer kracht bijzet. Toch betekent dit geen stijlbreuk. Mijn leven undercover is een heel mooi, beeldrijk én intelligent geschreven werk dat de lezer een unieke inkijk geeft in het werk van een undercoveragent.