‘Terug naar de verloren tijd’ had een prachtig literair werkje kunnen zijn

‘Sommige lezers zullen nu denken dat ik mijn verstand verloren ben,’ schrijft Andy Arnts op pagina 52 van zijn boekje Terug naar de verloren tijd. Ik voel me betrapt, want dat is precies wat ik op dat moment denk: wat bezielt een volwassen, intelligente, belezen man om allerlei katholieke heiligen te aanbidden, de Maagd Maria voorop, en devoot kaarsjes te gaan lopen aansteken in kapelletjes?
Terug naar de verloren tijd is een verslag van een korte bezinningsreis die Arnts in de coronaperiode met zijn vrouw maakte langs de heiligdommen van Zuid-Limburg. Schoon genoeg van de demonstraties, ongeregeldheden en het neerhalen van standbeelden van helden als Michiel de Ruyter, had hij behoefte om ‘de opgejaagde wereld’ te ontvluchten. ‘De vertegenwoordigers van het morele gelijk waren aan een heuse staatsgreep begonnen. Met Abraham in zicht had ik geen behoefte meer aan die heisa. Ik wilde rust in m’n kop.’ En waar kon je die beter vinden dan in het gemoedelijke Limburg? ‘Daar, in dat katholieke zuiden, was het leven nog goed.’
Arnts presenteert zichzelf in dit boekje als een conservatieve oer-katholieke romanticus die het liefst in de negentiende eeuw zou leven. Het is een belevingswereld die heel ver af staat van die van een centrumlinkse, in de vooruitgang gelovende atheïst zoals ondergetekende. Bij de negentiende eeuw denk ik vooral aan de misère van De aardappeleters en de levensverwachting van niet meer dan veertig jaar. Maar dankzij de mooie schrijfstijl en de nodige humor en zelfspot blijf ik doorlezen, ook beseffend dat dit is wat literatuur behoort te doen: vergezichten openen naar onbekende werelden, je in het hoofd laten kijken van iemand ver buiten je eigen bubbel. En dat is precies wat Terug naar de verloren tijd biedt: een eerlijke, openhartige blik in het hoofd van een man die iedere oerknal-gelover naar Siberië wil verbannen (ironisch bedoeld, hoop ik) en die vindt dat er na Frank Sinatra op cultureel gebied niets meer is gepresteerd (serieus bedoeld, vrees ik).
Arnts beschrijft zijn reis, gelardeerd met jeugdherinneringen, in een soepele, aangename, soms bijna poëtische stijl, met prachtige zinnen als ‘Ik hou van vergeten mensen’. Tussen de bezoeken aan kapelletjes, kerken en begraafplaatsen door vergeet hij niet om ook het leven te eren in de lokale horeca. Ook mijmert hij over de oprichting van de ‘soevereine heilstaat’ Marialand, ergens op een eiland. ‘Daar houden we de tradities in stand.’ Zoals Zwarte Piet. En daar ‘komen geen zonnepanelen, windturbines of biomassacentrales.’
Op dit soort momenten, als hij de lezer lastigvalt met zijn mening over zaken als windmolenparken, de Canal Parade, moderne kunst en Femke Halsema, zakt zijn proza af naar het niveau van een verongelijkte Telegraaf-columnist. Ronduit drammerig wordt het als hij zijn gelijk wil halen door zijn oordeel, zoals over Zwarte Piet, te blijven herhalen. Het zijn dissonanten die het mooie thema van het boek, een verlangen naar sereniteit en devotie en schoonheid, onderuit halen.
Want zijn het niet juist al die overal geventileerde meninkjes, van welke signatuur dan ook, die vandaag de dag voor zoveel onrust zorgen? Je kan de tv niet aanzetten, de krant niet openslaan of de buurman tegenkomen, of je krijgt een: ‘Ik vind dat…’ te horen. Ja, dus? Who cares?
Arnts wil met al die meningen waarschijnlijk zijn punt onderstrepen dat vroeger alles beter was. Maar dat maakt hij elders al meer dan duidelijk. Meer is niet nodig. Less is more.
Andy Arnts kan schrijven, dat is zeker. Als hij zich daartoe had beperkt was Terug naar de verloren tijd een prachtig literair werkje geworden. Daarom maar 3 1/2 sterren (maar ik kan alleen 3 of 4 aanvinken, dus wordt het toch maar 4).