Monument en waarschuwing

Kort nadat ik met veel enthousiasme Johanna Reiss’ laatste intrigerende boek ‘Een verborgen leven’ had gelezen, ben ik in haar eerste boek gedoken. Dit boek is eigenlijk bedoeld als kinderboek, geschreven voor haar toen jonge dochters – prima geschikt, lijkt me – was ook voor mij als volwassene zeker niet minder interessant. Het autobiografische boek behandelt de onderduikperiode van Johanna Reiss zelf – toen nog Annie de Leeuw geheten. De aanvankelijk 10-jarige Annie uit Winterswijk en haar 20-jarige oudere zus moeten zich drie jaar lang verborgen houden op het Overijsselse platteland in het kleine dorpje Usselo. Het boek geeft een realistische inkijk in het leven van een jonge onderduiker en een niet-geromantiseerd beeld van haar redders en verzetshelden. Ondanks dat heeft Reiss met dit boek een monument opgericht voor het kinderloze boerenechtpaar Oosterveld, die hun roeping met veel liefde volbrengen, getuige ook de moeite die het kost om het ‘gezin’ in vredestijd weer te ontbinden.

Wat lastig voelt, is dat op moment van lezen in Israël – nota bene een westers land - op een vergelijkbare manier jacht wordt gemaakt op het Palestijnse broedervolk. Misschien had ik het boek liever in de jaren ’70 gelezen, met de naïeve gedachte dat dit boek niet alleen dienst zou doen als waarschuwing voor de toekomst, ook een duistere periode uit de geschiedenis voor eens en altijd zou afsluiten. Helaas heeft deze bestseller – oorspronkelijk uitgegeven in Johanna’s nieuwe vaderland Amerika – niet altijd en overal de juiste doelgroep bereikt. Maar, niets ten nadele van Reiss: het boek staat nog steeds als een huis: een universele, weinig dramatische vertelling die laat zien waartoe ontmenselijking uiteindelijk kan leiden.