De nasleep van een oorlog

Dit boek is het vervolg op geweldige en succesvolle boek dat Johanna Reiss eerder schreef over haar onderduikperiode als jonge tiener in de Tweede Wereldoorlog. Ook dit boek is ‘in de markt gezet’ – ai, wat klinkt dat lelijk – als kinderboek of ’young adult’. Ik snap nooit goed waarom in de boekenwereld niet ook het label ‘Alle leeftijden’ wordt gebruikt, zoals dat bij de filmkeuring wordt gedaan, want dat zou dit boek veel meer recht doen. Dit boek, zonder expliciete seks- en geweldsscènes, zal ook veel volwassenen een fijne leeservaring bezorgen. Het heeft subtiliteit en diepgang die wellicht door kinderen niet wordt opgepakt (onder meer bij de beschrijving van de complexiteit van onderlinge relaties), maar ik vermoed dat er voor de jonge doelgroep voldoende overeind blijft.

Het boek behandelt de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, en meer specifiek, het eerste naoorlogse jaar voor de jonge Johanna zelf – toen nog Annie de Leeuw geheten. Het normale leven in Annie’s geboorteplaats Winterswijk komt langzaam weer op gang: geen vijand meer op straat, en beetje bij beetje wat meer voedsel(variëteit) en nieuw textiel. We zouden het nu afzien noemen, maar de stijgende lijn zorgde voor veel blijdschap en optimisme bij de mensen. In veel mindere mate voor de joden natuurlijk, die zich wekelijks rond de grote boom op het centrale plein verzamelden, waarop de namenlijsten met overlevenden werden vastgespijkerd. Soms gaf dat reden tot blijdschap, maar meestal betekende dat juist vervlogen hoop om hun dierbaren ooit nog terug te zien.

Annie zelf keert terug uit haar extreem beperkte onderduikersleven op de Usselose boerderij van de Johan, Dientje en Opoe (Johan’s moeder) Oosterveld naar het meer stadse leven in Winterswijk. Zij en haar zus Sini worden herenigd met zus Rachel en met hun vader. Na drie jaar huisarrest gaat Annie naar school, en neemt zij opnieuw afscheid van haar volwassen zussen – maar nu iets minder dramatisch natuurlijk. Vader vindt al snel een nieuwe vrouw – de moeder van Annie is in het begin van oorlog in een ziekbed gestorven – en Annie heeft een stiefmoeder. Een surrogaatmoeder die helaas voldoet aan alle clichés: idolaat van haar eigen dochter, en extreem kritisch op de nieuwverworven dochter.

Een logeerpartijtje bij het eenvoudige boerengezin vult af en toe de gemiste warmte in het nieuwe leven van Annie aan, maar Annie begint na een paar maal ook de betrekkelijkheid van het eenvoudige boerenleven in Usselo in te zien.

Net als ‘De schuilplaats’ wordt het drama nergens uitvergroot, en is het eerder tussen de regels voelbaar. Een waardig vervolg op ‘De schuilplaats’. Jammer dat het oeuvre van Reiss hier ophoudt voor mij ophoudt (na eerder ook ‘Een verborgen leven’ te hebben gelezen): want Reiss is in mijn ogen een heel groot Nederlands schrijver. Of beter gezegd Amerikaans schrijver van Nederlandse origine, want haar boeken zijn allen oorspronkelijk in haar nieuwe vaderland Amerika geschreven en uitgegeven.