Odysseus en Sisyphos in Afrika

Brazilië was van 2003 tot 2008 gezegend met een hele bijzondere minister van cultuur: zanger/activist Gilberto Gil. Ik geloof niet dat zijn toenmalige Nederlandse ambtgenoot Maria van der Hoeven (CDA) de zingende minister heeft ontmoet toen hij in 2006 optrad in het Amsterdamse Concertgebouw – als ze ’s mans naam überhaupt al kende. Een vergelijkbare krachtpatser en hoogvlieger werd in 2015 minister van onderwijs van Zuid-Soedan: Valentino Achak Deng, de hoofdpersoon van Dave Eggers’ Wat is de wat. Als Eggers in 2003 tot 2006 aan deze ‘autobiografisch roman’ schrijft, wil het nog niet echt vlotten met het leven van de naar de VS geëmigreerde Deng, dus wat moet deze carrièresprong een verrassing zijn geweest voor eerdere lezers. Dat ‘niet vlotten’ is beslist geen waardeoordeel, want in het leven van de Soedanese vluchteling is alleen overleven al een prestatie van mythische proporties – denk aan Odysseus en Sisyphos gecombineerd. In het voorwoord legt Eggers uit dat hij voor de romanvorm koos, om het vluchtverhaal van Valentino Achak Deng eenvoudiger en dus vlotter te kunnen navertellen. Ik zou dus geen reden kunnen verzinnen waarom Eggers de gruwelijkheden die hij beschrijft zou hebben verzonnen of aangepast. En gruwelijk is het verhaal heel vaak. Ondanks dat Eggers een fijnbesnaarde en vlotte pen heeft, hebben de gruwelijkheden er wel voor gezorgd dat ik het boek niet achter elkaar heb weggelezen. Maar het heeft wel mijn ogen geopend voor de beproevingen waaraan veel vluchtelingen worden blootgesteld. Beproevingen op leven en dood, en zeker van eenzelfde orde als de beproevingen waaraan Europeanen in de recente grote oorlogen zijn blootgesteld, en waar nog steeds veel meer aandacht voor is dan veel recentere drama’s elders. Niet dat dit boek een emigratieprobleem kan oplossen, maar het zou verplichte kost voor elke politicus moeten zijn, al is het maar om een respectvollere toon terug te vinden wanneer er over vluchtelingen wordt gesproken.