Verontrustend

Dit boek is geschreven in 1963. Met dit gegeven wil ik deze recensie beginnen. Je moet een boek in zijn historische context plaatsen heb ik altijd geleerd. Dat betekent dat je de tijdsgeest en het jaartal meeneemt bij de beoordeling.

Miranda is twintig en ze staat volop in het leven. Ze is bezig met haar studie en met het ontdekken van haar creativiteit. Ze doet een kunstopleiding en komt daardoor in aanraking met een milieu dat haar vreemd is en waar ze haar weg in tracht te vinden. Levensvragen dienen zich aan, seks dient zich aan, een ervaren man dient zich aan.
Ze heeft de pech dat Clegg haar in zijn vizier heeft. Hij is een contactgestoorde man die al jarenlang een pathetische verliefdheid – vanuit de verte – heeft voor Miranda. Hij stalkt haar (dat woord bestond nog niet in 1963 !! ) en beraamt een plan om haar te ontvoeren. Hij wil dat zij de zijne wordt en voert zijn plan dus uit. Clegg is eenzaam en heeft nog een andere hobby : opgeprikte vlinders verzamelen. Miranda wordt zijn volgende verzamelobject in een verlaten huis waaruit ontsnapping niet mogelijk lijkt.

Ik kan me voorstellen dat dit boek destijds veel stof heeft doen opwaaien. De structuur en de toon van dit boek zijn nog steeds bijzonder. Allereerst horen we het verhaal van Clegg en zijn obsessie voor Miranda. Hij gijzelt haar. Halverwege verschuift het verhaal richting Miranda en dan vertelt zij haar verhaal. Ze is angstig en klampt zich vast aan het leven, haalt herinneringen op, schrijft een soort dagboek en wordt gaandeweg het schrijven meer volwassen. Het jeugdig optimisme in haar verdwijnt en maakt plaats voor reflectie en bezinning. Resultaat: een ontwikkelingsroman binnen een thriller.

De contactgestoorde psychopaat – Clegg - wordt door John Fowles knap neergezet. Deze Clegg kan niet naar zichzelf kijken. Iedereen heeft schuld behalve hijzelf. Hij weet voortdurend aangrijpingspunten te vinden om zichzelf te ontlasten en oorzaken bij de ander te leggen. Een klassiek kenmerk van psychopathie. Factoren uit zijn jeugd maken dit gedrag verklaarbaar, maar niet begrijpelijk. Het verhaal van Miranda is het verhaal van een jonge vrouw die zich vastklampt aan het leven. Onder invloed van de omstandigheden denkt ze na, ze hoopt, ze wanhoopt, maakt een balans op, zoekt escapes, is rebels en doet vervolgens concessies. Ze probeert haar eigenheid te behouden. Levensdrift is de drijfveer.

Dit boek stelt nergens gerust. Het is een beklemmend verhaal over gevangenschap, over gekte, over contactgestoordheid en over de geest die onder barre omstandigheden zijn vrijheid zoekt.
In 1963 geschreven. Een klassieker. Misschien zijn de overpeinzingen van Miranda iets te uitvoerig voor een misdaadverhaal anno 2005, maar ze zijn qua inhoud niet gedateerd. Het boek is voor de rest ook niet gedateerd, met uitzondering van een paar begrippen waaronder: ‘nozem’.

Uitgeverij Bruna heeft ervoor gekozen De verzamelaar uit 1963 uit te brengen. Een mooie keuze. De schrijver Fowles verdient terecht - vele jaren na het schrijven van dit bijzondere werk - alle lof voor het vertellen van dit beklemmende verhaal dat akelig dichtbij komt.